Οι κρίσιμες προσεχείς ιρανικές προεδρικές εκλογές

Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν στα 42 χρόνια της ζωής της έχει διεξαγάγει 37 εκλογικές αναμετρήσεις [1], αναμφίβολα ένας ιδιαιτέρως υψηλός αριθμός για τα δεδομένα της Μέσης Ανατολής. Στις 36 πρώτες εκλογές, δε, ο μέσος όρος προσέλευσης του εκλογικού σώματος ήταν στο 63% [2]. Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η ιρανική ηγεσία συνηθίζει να καυχιέται, αν όχι να διατυμπανίζει, ότι σχεδόν πάντοτε ο ιρανικός λαός, σε αντίθεση με τις Δυτικές κοινωνίες, τιμά με υψηλή συμμετοχή τις εκλογές της χώρας, και δη τις προεδρικές. Ωστόσο, κάτι ανάλογο φαίνεται να τίθεται εν αμφιβόλω στις 18 Ιουνίου, όταν δηλαδή θα διεξαχθούν οι 13ες προεδρικές εκλογές της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν.

ΟΙ ΠΡΟΕΔΡΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΙΡΑΝ

Σύμφωνα με το ιρανικό σύνταγμα, ο πρόεδρος εκλέγεται κάθε τέσσερα χρόνια (αρ. 114) κι αποτελεί τον ισχυρότερο θεσμικό παράγοντα της χώρας μετά τον Ανώτατο Ηγέτη (αρ. 113). Επίσης, για να διεκδικήσει κάποιος την προεδρία δεν αρκεί μόνο να είναι Ιρανός στην ιθαγένεια, αλλά πρέπει επιπροσθέτως να έχει γεννηθεί στο Ιράν (αρ. 115). Όσον αφορά την θητεία του, μπορεί να διεκδικήσει έως δύο διαδοχικές τετραετίες (αρ. 114). Ταυτόχρονα, όμως, δεν υπάρχει περιορισμός στον συνολικό αριθμό των θητειών, καθώς ένας πρώην πρόεδρος μετά από ένα διάλειμμα τουλάχιστον μιας τετραετίας από την τελευταία του διπλή θητεία επιτρέπεται να ανεβεί ξανά στο αξίωμα. Πρέπει να επισημανθεί, βέβαια, ότι κανένας Ιρανός πολιτικός στην ιστορία της Ισλαμικής Δημοκρατίας δεν έχει καταφέρει να εκλεγεί για τρίτη (μη συνεχόμενη) φορά.

Μια αφίσα του προεδρικού υποψηφίου Ebrahim Raisi, σε έναν δρόμο στην Τεχεράνη του Ιράν, στις 4 Ιουνίου 2021. Majid Asgaripour/WANA (West Asia News Agency) via REUTERS
-------------------------------------------------------------------------

Αναφορικά με την εκλογική διαδικασία, για να αναδειχθεί ένας υποψήφιος από τον πρώτο γύρο νικητής θα πρέπει να εξασφαλίσει την απόλυτη πλειοψηφία των ψήφων. Ειδάλλως, η διαδικασία πάει στον δεύτερο γύρο, όπου οι δύο υποψήφιοι με τους περισσότερους ψήφους προκρίνονται και νικητής αναδεικνύεται ύστερα εκείνος που συγκεντρώνει μια απλή πλειοψηφία. Ως προς την ισχύ του Ιρανού προέδρου, το περιθώριο ελιγμών του είναι μεγαλύτερο στη σφαίρα της οικονομικής πολιτικής παρά στην εξωτερική πολιτική, όπου πρέπει να έρχεται σε συνεννόηση με τα άλλα κέντρα ισχύος στα πλαίσια του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας. Ως εκ τούτου, συνδιαμορφώνει, αλλά δεν καθορίζει κατά μόνας τον διεθνή προσανατολισμό της χώρας. Εντούτοις, κάποιοι πρόεδροι κατά το παρελθόν έχουν κατορθώσει να αφήσουν, σε κυμαινόμενο βαθμό ασφαλώς, το αποτύπωμά τους στην ακολουθητέα εξωτερική πολιτική σε επίπεδο τόνου και τακτικής.

Ένα ενδιαφέρον παρατηρούμενο φαινόμενο είναι ότι με εξαίρεση τους δύο πρώτους προέδρους της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, τον Αμπολχασάν Μπανί-Σαντρ που καθαιρέθηκε και τoν Μοχαμάντ Αλί Ρατζαΐ που δολοφονήθηκε, όλοι οι (πέντε) κατοπινοί έχουν επιτύχει να επανεκλεγούν για δεύτερη συνεχόμενη φορά κι άρα να θητεύσουν για οκτώ συναπτά έτη στο δεύτερο υψηλότερο αξίωμα της χώρας. Συνεπώς, ο επόμενος πρόεδρος που θα αναδειχθεί από την προσεχή λαϊκή ετυμηγορία, κατά πάσα πιθανότητα δε θα ξεφύγει από αυτό το μοτίβο και γι’ αυτό και θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με ορίζοντα οκταετίας.

Η ΚΡΙΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΕΧΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Το Ιράν βρίσκεται σε μια ιδιαιτέρως δύσκολη οικονομική κατάσταση ως απόρροια κυρίως των σκληρών οικονομικών κυρώσεων που επανάφερε η διοίκηση Ντόναλντ Τραμπ, αποχωρώντας μονομερώς τον Μάιο 2018 από την διεθνή συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, και δευτερευόντως της οικονομικής κακοδιαχείρισης της κυβερνήσεως του Χασάν Ροχανί. Η αυξανόμενη οικονομική δυσπραγία έχει προκαλέσει ένα σημαντικό κύμα λαϊκής δυσαρέσκειας, όπως φάνηκε άλλωστε από την πραγματοποίηση αυξανόμενου αριθμού διαδηλώσεων διαμαρτυρίας σε όλη την χώρα τα τελευταία χρόνια, με σημαντικότερη εκείνη του Νοεμβρίου 2019. Επίσης, αυτή η δυσαρέσκεια μεταφρασμένη σε πολιτική απάθεια, έχει αποτυπωθεί και στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές του Φεβρουαρίου 2020, στις οποίες συμμετείχε μόλις το 42% του εκλογικού σώματος, ήτοι το χαμηλότερο ποσοστό συμμετοχής σε εκλογές στην ιστορία της Ισλαμικής Δημοκρατίας [3]. Κατά συνέπεια, οι επερχόμενες εκλογές αποτελούν πρόκληση για το εάν καταφέρει το ιρανικό καθεστώς να πείσει ένα μεγάλο μέρος των πολιτών να προσέλθει στις κάλπες, κάτι που μοιάζει δύσκολο με βάση τις τελευταίες δημοσκοπήσεις. Γι’ αυτό κι οι ιρανικές Αρχές δε σταματούν να επισημαίνουν πόσο σημαντική είναι η υψηλή συμμετοχή στις εκλογές για την ασφάλεια και νομιμοποίηση στο εξωτερικό της Ισλαμικής Δημοκρατίας.

Προπαντός, όμως, οι επερχόμενες εκλογές είναι ιδιαιτέρως κρίσιμες, διότι εντός της εν δυνάμει οκταετoύς θητείας του επόμενου πρόεδρου είναι αρκετά ρεαλιστικό το ενδεχόμενο να λάβει χώρα η διαδοχή του Ανώτατου Ηγέτη της χώρας. Ο Αγιατολά Αλί Χαμενεΐ, ο σημερινός Ανώτατος Ηγέτης, αν και χαίρει άκρας πνευματικής διαύγειας, δεν παύει να διανύει το ογδοηκοστό δεύτερο έτος της ηλικίας του. Η ομαλή τέλεση της διαδικασίας ανάδειξης κι η καθαυτή επιλογή του νέου Ηγέτη από την Συνέλευση των Εμπειρογνώμων, ένα σώμα 88 κληρικών που εκλέγεται κάθε οχτώ χρόνια, είναι καθοριστικής σημασίας για το μέλλον της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν.

Όταν ο Αλί Χαμενεΐ αναρριχήθηκε στο κορυφαίο αξίωμα της χώρας το 1989, έλαβε νομιμοποίηση όχι από τα τότε φτωχά του θρησκευτικά διαπιστευτήρια αλλά από την επίκληση εκ μέρους του Ραφσαντζανί μιας φερόμενης εμπιστευτικής επιθυμίας του Χομεϊνί, λίγο πριν αποβιώσει, να τον διαδεχθεί o Χαμενεΐ [4]. Μια ανάλογη σύνδεση με τον Χομεϊνί -η φιγούρα του οποίου αποτελεί ό,τι πιο ιερό στον δημόσιο διάλογο της Ισλαμικής Δημοκρατίας- δε θα μπορέσει να επικαλεστεί ο επόμενος Ηγέτης, κάτι που θα δυσκολέψει την καθολική αποδοχή του, ιδίως εν μέσω μιας δύσκολης οικονομικής συγκυρίας για την χώρα. Γι’ αυτό και θα χρειαστεί την στήριξη των άλλων κέντρων ισχύος για να εδραιώσει την αρχικώς ασταθή εξουσία του. Σε αυτό το σημείο έγκειται κι η σημασία του επόμενου προέδρου, οποίος θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ομαλή έκβαση αυτής της κρίσιμης μεταβατικής περιόδου. Επί παραδείγματι, ο Ραφσαντζανί στα πρώτα του χρόνια ως πρόεδρος (1989-1997) διατέλεσε έναν τέτοιον ρόλο, βοηθώντας καταλυτικά τον νεοεκλεγμένο τότε στο αξίωμα του Ανώτατου Ηγέτη, Αλί Χαμενεΐ, να σταθεροποιήσει σταδιακά την θέση του και να ενδυναμώσει τη νομιμοποίησή του στα υπόλοιπα κέντρα ισχύος. Συνεπώς, όποια από τις διάφορες φατρίες της ιρανικής πολιτικής ελίτ επιτύχει να έχει υπό τον έλεγχό της την προεδρία την επόμενη τετραετία, αν όχι οκταετία, θα έχει σημαντικό λόγο στις καθοριστικής σημασίας εσωτερικές εξελίξεις που επίκεινται στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον.

Ένας Ιρανός κληρικός εγγράφεται ως υποψήφιος για τις προεδρικές εκλογές στο Υπουργείο Εσωτερικών, στην Τεχεράνη του Ιράν, στις 11 Μαΐου 2021. WANA (West Asia News Agency) via REUTERS
-------------------------------------------------------------------------------

Η ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΗ ΝΕΑ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΕΚΛΟΓΙΚΟΥ ΝΟΜΟΥ

Λίγες μόλις μέρες πριν ξεκινήσει η περίοδος υποβολής των υποψηφιοτήτων για τις προεδρικές εκλογές, το Συμβούλιο Περιφρούρησης, το οποίο μετονομάσθηκε εσχάτως σε Συνταγματικό Συμβούλιο κι είναι επιφορτισμένο με την εξέταση και τελική διαλογή-επικύρωση των υποψηφιοτήτων, προέβη σε μια περιοριστική ερμηνεία του εκλογικού νόμου, γεγονός που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στο εσωτερικό της χώρας. Ενδεικτικά, έθεσε το ηλικιακό όριο συμμετοχής στα 40 έως 75 έτη και την υποχρέωση οι υποψήφιοι να κατέχουν τουλάχιστον μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών ή το αντίστοιχο δίπλωμα των θεολογικών σεμιναρίων. Επίσης, όρισε την υποχρέωση οι αιτούντες να έχουν λευκό ποινικό μητρώο και να μην έχουν λάβει μέρος στο κίνημα αμφισβήτησης των προεδρικών εκλογών του 2009 [5]. Οι παραπάνω όροι θεωρήθηκαν από τους μετριοπαθείς συντηρητικούς και τους μεταρρυθμιστές ότι ήταν φωτογραφικοί, για να αποκλειστούν από την διαδικασία συγκεκριμένα πρόσωπα του στρατοπέδου τους που κατά την εκτίμησή τους είχαν πιθανώς καλές προοπτικές στις επερχόμενες εκλογές. Συγκεκριμένα, αναφέρονται στον μετριοπαθή 39χρονο Υπουργό Τεχνολογίας της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών, Αζαρί Τζαχρομί, και στον επιφανή μεταρρυθμιστή Μοσταφά Ταΐζαντέ που εξέτισε ποινή 7 ετών στην φυλακή μετά τις επεισοδιακές εκλογές του 2009.

Η πιο βαρυσήμαντη για το μέλλον της χώρας, όμως, ερμηνεία που έκανε το Συμβούλιο ήταν ότι επιτρέπει πλέον να συμμετάσχουν στις εκλογές εν ενεργεία στρατιωτικοί με βαθμό υποστράτηγου και πάνω [6]. Κατά το παρελθόν, έχουν λάβει μέρος στις προεδρικές εκλογές εν αποστρατεία αξιωματικοί των Φρουρών της Επανάστασης -όπως ο Αλί Σαμχανί, ο Μοχσέν Ρεζαΐ κι ο Μπαγέρ Γαλιμπάφ- χωρίς ωστόσο να καταφέρουν να συγκινήσουν το εκλογικό σώμα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η εν λόγω νέα ερμηνεία αγνοεί επιδεικτικά κι επισήμως την σαφή εντολή που είχε δώσει ο Χομεϊνί στην διαθήκη του, να απέχουν οι στρατιωτικοί από την πολιτική [7], κάτι που φαντάζει ιδιαιτέρως ρηξικέλευθο από την στιγμή που στο σημερινό Ιράν όλες οι φατρίες, ανεξαρτήτως ιδεολογικής τοποθετήσεως, επικαλούνται στον πολιτικό διάλογο τις απόψεις του γενάρχη του καθεστώτος της Ισλαμικής Δημοκρατίας, προκειμένου να αντλήσουν νομιμοποίηση και το ηθικό πλεονέκτημα στον εσωτερικό τους ανταγωνισμό για την εξουσία. Ουσιαστικά, όμως, η παραπάνω ενέργεια επισημοποιεί έναν νέο συσχετισμό ισχύος που έχει επέλθει ανάμεσα στα κέντρα ισχύος του ιρανικού καθεστώτος τουλάχιστον τα τελευταία δέκα χρόνια, ήτοι την υπέρμετρη ισχυροποίηση του σώματος των Φρουρών της Επανάστασης στους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων. Παράλληλα, θέτοντας το κριτήριο του βαθμού του υποστράτηγου και άνω, το Συμβούλιο Περιφρούρησης κλείνει (προσώρας) την πόρτα σε κατώτερου βαθμού αξιωματικούς των Φρουρών της Επανάστασης που είχαν εκδηλώσει μαζικά τον ενδιαφέρον τους να διεκδικήσουν την προεδρία στις επερχόμενες εκλογές.

H παραπάνω κίνηση του Συνταγματικού Συμβουλίου να θέσει νέα κριτήρια για τις προεδρικές εκλογές, δημιούργησε έντονη αντίδραση, επειδή διάφοροι επικριτές υποστήριξαν ότι το εν λόγω συμβούλιο υπερέβη των θεσμικών του αρμοδιοτήτων και προέβη εκνόμως σε μια νομοπαραγωγική ενέργεια, παρακάμπτοντας το αρμόδιο προς τούτο όργανο, το κοινοβούλιο. Εντούτοις, το ίδιο το κοινοβούλιο, στο οποίο κατέχουν την πλειοψηφία οι συντηρητικοί, υποστήριξε την περιοριστική ερμηνεία του Συμβουλίου Περιφρούρησης. Από τη μεριά του, ο πρόεδρος Χασάν Ροχανί αντέδρασε, δίνοντας εντολή στο Υπουργείο Εσωτερικών να αγνοήσει κατά την κατάθεση των υποψηφιοτήτων τα νέα κριτήρια που έθεσε το Συνταγματικό Συμβούλιο [8]. Παρά τις εκπεφρασμένες ενστάσεις, όμως, το Συμβούλιο Περιφρούρησης ως το όργανο εκείνο που είναι αρμόδιο για την έγκριση των τελικών υποψηφιοτήτων, είχε τον τελευταίο λόγο στην εν λόγω διαμάχη [9].

ΟΙ ΗΧΗΡΟΙ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΙ ΚΙ Η ΑΠΡΟΣΜΕΝΗ ΤΕΛΙΚΗ ΛΙΣΤΑ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ

Από τα 592 άτομα που έκαναν αίτηση (40 γυναίκες και 552 άντρες), μόλις 7 έλαβαν έγκριση να συμμετάσχουν στις προεδρικές εκλογές από το Συμβούλιο Περιφρούρησης [10]. Το καθαυτό γεγονός δεν προκάλεσε έκπληξη, καθώς είναι σύνηθες να επιτρέπεται σε μονοψήφιο αριθμό υποψηφίων να διεκδικήσουν τον προεδρικό θώκο. Για την ακρίβεια, οι επτά εγκεκριμένες υποψηφιότητες είναι σχετικά μεγάλος αριθμός με βάση την ιστορία των προεδρικών εκλογών στην Ισλαμική Δημοκρατία. Αυτό, όμως, που προκάλεσε αντιδράσεις ήταν τα πρόσωπα που αποκλείστηκαν, κι η σύνθεση της τελικής λίστας υποψηφίων.

Συγκεκριμένα, αποκλείστηκε ο μετριοπαθής συντηρητικός Αλί Λαριτζανί, πρώην πρόεδρος της Βουλής (2008-2020) και διατελέσας γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας (2005-2007), ο οποίος θα διεκδικούσε τις ψήφους των υποστηρικτών του απερχόμενου προέδρου Χασάν Ροχανί κι ως εκ τούτου θεωρείτο από τους σημαντικότερους υποψηφίους στην προσεχή εκλογική αναμέτρηση. Επίσης, είναι σύμβουλος του Ανώτατου Ηγέτη, Αλί Χαμενεΐ. Μάλιστα, ήταν εκείνος που διαπραγματεύθηκε, για λογαριασμό του Αλί Χαμενεΐ, την πρόσφατη στρατηγικής σημασίας εικοσιπενταετή συμφωνία συνεργασίας με την Κίνα. Η οικογένεια Λαριτζανί αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα πολιτικά τζάκια της χώρας, τα μέλη της οποίας κατέχουν ανώτατα πολιτειακά αξιώματα. Με άλλα λόγια, ο Αλί Λαριτζανί αποτελεί την προσωποποίηση της εγχώριας πολιτικής ελίτ και γι’ αυτό κι η παράλειψή του από την τελική λίστα των εγκεκριμένων διεκδικητών προκάλεσε αίσθηση.

Ένας άλλος ηχηρός αποκλεισμός είναι εκείνος του εν ενεργεία πρώτου αντιπροέδρου της σημερινής κυβερνήσεως, του μεταρρυθμιστή Εσάγ Τζαχανγκιρί. Η εν λόγω εξέλιξη αποτέλεσε επίσης έκπληξη, καθώς το 2017 του είχε επιτραπεί από το Συμβούλιο Περιφρούρησης να λάβει μέρος στις τότε προεδρικές εκλογές, στις οποίες αποσύρθηκε την τελευταία στιγμή υπέρ του τότε ανθυποψηφίου του, Χασάν Ροχανί [11]. Ο δε αποκλεισμός του πολιτικού χαμαιλέοντα πρώην προέδρου Μαχμούτ Αχμαντινεζάντ, ο οποίος αυτοπαρουσιάζεται πλέον ως «φιλελεύθερος δημοκράτης» [12], ήταν αναμενόμενος, καθότι κάτι ανάλογο συνέβη και στις προηγούμενες προεδρικές εκλογές του 2017 [13], αλλά κυρίως επειδή οι σχέσεις του με τον Αλί Χαμενεΐ έχουν διαρραγεί ανεπανόρθωτα. Μολαταύτα, διάφορες δημοσκοπήσεις τον έδειχναν να προηγείται στην πρόθεση ψήφου [14], καθώς προωθώντας μια ατζέντα πατριωτισμού, κοινωνικής δικαιοσύνης και αντιδιαφθοράς, διατηρεί ισχυρό έρεισμα τόσο στα λαϊκά στρώματα όσο και σε τμήματα του εγχώριου πληθυσμού που δεν ταυτίζονται ούτε με τους συντηρητικούς ούτε με τους μεταρρυθμιστές.

Όσον αφορά τους επτά υποψήφιους που τους επετράπη να συμμετάσχουν, οι πέντε είναι συντηρητικοί (Εμπραχίμ Ραϊσί, Σαέντ Τζαλιλί, Αλιρεζά Ζακανί, Αμίρ Χοσέιν Γαζιζαντέ-Χασεμί, Μοχσέν Ρεζαΐ), ο έκτος είναι μετριοπαθής συντηρητικός (Αμπντολνασέρ Χεματί) συνδεδεμένος με τον απερχόμενο πρόεδρο Ροχανί, κι ο έβδομος είναι μεταρρυθμιστής (Μοσχέν Μεχρ-Αλιζαντέ). Το σημαντικότερο, όμως, στοιχείο που πρέπει να αναφερθεί είναι ότι η ανακοίνωση της τελικής λίστας των διεκδικητών προκάλεσε μεγάλη κατάπληξη, αφού όλοι, εκτός από τον κληρικό Εμπραχίμ Ραϊσί, θεωρούνται πολύ αδύναμες υποψηφιότητες για να θεωρηθούν εκλόγιμοι. Ειδικότερα, από τη μια, οι τέσσερις εκ των επτά υποψηφίων (Ζακανί, Γαζιζαντέ-Χασεμί, Χεματί, Μεχρ-Αλιζαντέ) δεν είναι καν αναγνωρίσιμοι από τους περισσότερους πολίτες της χώρας. Από την άλλη, ο πρώην επικεφαλής και συνάμα μακροβιότερος διοικητής των Φρουρών της Επανάστασης (1980-1997) και νυν γραμματέας του Συμβουλίου Οριοθέτησης του Συμφέροντος του Συστήματος, υποστράτηγος Μοχσέν Ρεζαΐ, καθώς κι ο πρώην γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας (2007-2013), Σαέντ Τζαλιλί, ναι μεν αποτελούν γνωστές φυσιογνωμίες στο Ιράν, έχουν όμως αμφότεροι αποτύχει παταγωδώς κατά τον παρελθόν στις προεδρικές εκλογές. Ως εκ τούτου, δημιουργήθηκε η εντύπωση ενός προκαθορισμένου εκλογικού αποτελέσματος υπέρ του Ραϊσί. Διακωμωδώντας την τελική λίστα των εγκεκριμένων διεκδικητών, ένας αντιφρονών Ιρανός δημοσιογράφος ανέβασε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μια σατιρική επεξεργασμένη φωτογραφία, η οποία απεικονίζει στο τηλεοπτικό προεκλογικό ντιμπέιτ να συμμετέχουν όχι οι εφτά υποψήφιοι αλλά εφτά φιγούρες του Εμπραχίμ Ραϊσί [15].

Η σατιρική φωτογραφική επεξεργασία του αντιφρονούντα δημοσιογράφου για την υποψηφιότητα Ραϊσί έναντι των ανθυποψηφίων του. Twitter
-----------------------------------------------------------

Ο υπερσυντηρητικός Ραϊσί, νυν επικεφαλής του δικαστικού σώματος, είναι αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, τουλάχιστον για ένα μέρος της ιρανικής κοινωνίας, διότι υποστηρίζεται ότι το 1988 ως αναπληρωτής εισαγγελέας της Τεχεράνης είχε ενεργό ρόλο στο να σταλούν χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι στο εκτελεστικό απόσπασμα [16]. Συμμετείχε στις προηγούμενες προεδρικές εκλογές, στις οποίες κατετάγη δεύτερος συγκεντρώνοντας περίπου 16 εκατομμύρια ψήφους, ήτοι 38% [17]. Αποτελεί, δε, τον αδιαμφισβήτητο εκλεκτό του συντηρητικού στρατοπέδου [18] και βρίσκεται πολύ κοντά στον περιβάλλον του Ανώτατου Ηγέτη. Κατά συνέπεια, το πιθανότερο σενάριο είναι οι περισσότεροι εκ των συντηρητικών υποψηφίων, αφού πρώτα υπερασπιστούν στα τηλεοπτικά ντιμπέιτ τις θέσεις του Ραϊσί, ύστερα να αποσυρθούν υπέρ του τελευταίου, μια τακτική που συνηθίζεται άλλωστε από όλες τις φατρίες στις ιρανικές προεδρικές εκλογές. Εκτός των άλλων, έχει υποστηριχθεί ότι είναι ο επικρατέστερος να διαδεχθεί τον Αλί Χαμενεΐ στον θεσμό του Ανώτατου Ηγέτη [19]. Αναμφίβολα, μια επικράτησή του στις προσεχείς προεδρικές εκλογές θα ενίσχυε ακόμα περισσότερο το προφίλ του κι άρα τις πιθανότητές του στην κούρσα διαδοχής του Χαμενεΐ. Γι’ αυτό και μια ενδεχόμενη άνοδός του στην προεδρία αντιμετωπίζεται ως προθάλαμος απόκτησης κυβερνητικής εμπειρίας για τον πιθανό επακόλουθο προβιβασμό του στο ανώτατο αξίωμα της χώρας. Ο ίδιος ο Χαμενεΐ ήταν (για οκτώ συναπτά έτη) πρόεδρος προτού αναλάβει τον θεσμό του Ανώτατου Ηγέτη το 1989.

ΜΙΑ ΔΙΧΑΣΜΕΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΛΙΤ

Οι παραπάνω αποκλεισμοί και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της τελικής λίστας υποψηφίων ερμηνεύθηκαν ότι άνοιξαν σκανδαλωδώς τον δρόμο για μια εύκολη, άνευ ανταγωνισμού, επικράτηση του υπερσυντηρητικού κληρικού Εμπραχίμ Ραϊσί. Γι’ αυτό και προκλήθηκαν αντιδράσεις από τα διάφορα ιδεολογικά στρατόπεδα της ιρανικής πολιτικής ελίτ. Ειδικότερα, ένας επιφανής μεταρρυθμιστής παρατήρησε ότι «αυτό δεν είναι απλώς στημένες εκλογές. Είναι πλήρους κλίμακας αρχιτεκτονική εσωτερικού χώρου που καθορίζει ακόμα και πού πρέπει να τοποθετηθεί ο καναπές» [20]. Η δε εκπρόσωπος Τύπου του συνασπισμού κομμάτων «Μεταρρυθμιστικό Μέτωπο» άσκησε σκληρή κριτική στο Συμβούλιο Περιφρούρησης, κατηγορώντας το ότι «παραβιάζει το δικαίωμα των πολιτών να ψηφίζουν σε ελεύθερες εκλογές και καθιστά τις εκλογές άνευ σημασίας». Προσέθεσε ότι δε θα υποστηρίξουν κανέναν υποψήφιο, αφού όπως τόνισε κανένας εκ των μεταρρυθμιστών εκλεκτών τους δεν έλαβε έγκριση από το Συμβούλιο Περιφρούρησης ώστε να συμμετάσχει στις εκλογές [21].

Από τη μεριά του, ο πρόεδρος Χασάν Ροχανί απέστειλε γράμμα διαμαρτυρίας στον Αλί Χαμενεΐ, καλώντας τον να παρέμβει, ούτως ώστε να επιτραπεί σε περισσότερους να διαγωνιστούν [22]. Ο συντηρητικός κληρικός κι αδελφός του Αλί Λαριτζανί, Αμολί, άσκησε σκληρή κριτική στην τελική λίστα υποψηφίων που ενέκρινε το Συμβούλιο Περιφρούρησης, στο οποίο μάλιστα αποτελεί μέλος. Έκανε λόγο, δε, για παρέμβαση των υπηρεσιών ασφαλείας στην εν λόγω απόφαση [23]. Ο Χασάν Χομεϊνί, ο πολιτικά πιο ενεργός εγγονός του ηγέτη της Ιρανικής Επανάστασης του 1979, κατ’ ουσία προέτρεψε τους εγκεκριμένους υποψηφίους να παραιτηθούν ως ένδειξη διαμαρτυρίας [24]. Ο πρώην πρόεδρος Μαχμούτ Αχμαντινεζάντ ξεκαθάρισε ότι δε θα υποστηρίξει κανέναν από τους επτά υποψηφίους κι ότι δε θα ψηφίσει στις προσεχείς εκλογές [25]. Με άλλα λόγια, έκανε κάλεσμα αποχής από τις εκλογές στους υποστηρικτές του, κάτι το πρωτοφανές στο σύγχρονο Ιράν. Ακόμη κι ο κύριος επωφελούμενος της όλης υπόθεσης, ο Ραϊσί, δήλωσε ότι βρίσκεται σε επαφές για να εξασφαλιστεί περισσότερος ανταγωνισμός στην εκλογική αναμέτρηση [26]. Υποστηρίχθηκε ότι «o Ραϊσί προσπαθεί να συναντηθεί με τον Ηγέτη για να πάρει την έγκρισή του για την συμμετοχή των Μαχμούντ Αχμαντινεζάντ, Αλί Λαριτζανί και Σαέντ Μοχαμάντ, τρεις προσωπικότητες που έχουν μεγάλες βάσεις υποστήριξης» [27].

Ενδεχομένως, ο υπερσυντηρητικός κληρικός προέβη σε τούτη την κίνηση, διότι επιθυμεί η σχεδόν σίγουρη νίκη του να μη σπιλωθεί από ένα ρεκόρ αποχής, το οποίο προβλέπουν οι ιρανικές δημοσκοπήσεις [28], αφού μια τέτοια εξέλιξη ενδεχομένως να υπονομεύσει τη νομιμοποίησή του και τις πιθανότητές του να αναδειχθεί στο μέλλον Ανώτατος Ηγέτης. Πάρα ταύτα, ο Αλί Χαμενεΐ έκλεισε κάθε πόρτα επανεξέτασης των αποκλεισθέντων υποψηφιοτήτων, ξεκαθαρίζοντας ότι στηρίζει την απόφαση του Συμβουλίου Περιφρούρησης [29].

ΠΡΟΣ ΜΙΑ «ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ»;

Αν κι ο Ανώτατος Ηγέτης της χώρας δεν παραλείπει ποτέ να τονίζει την σημασία της μεγάλης συμμετοχής στις εκλογές για την εθνική ασφάλεια και τη νομιμοποίηση της Ισλαμικής Δημοκρατίας στο εξωτερικό, φαίνεται ότι έχει αποφασίσει στις κρίσιμες τούτες εκλογές να μη ρισκάρει και να δει στην προεδρία κάποιον που δε θα ανήκει μόνο στο ίδιο ιδεολογικό με εκείνον στρατόπεδο αλλά και στο περιβάλλον του, εν προκειμένω τον Εμπραχίμ Ραϊσί. Πιθανότατα, αυτό οφείλεται στο ότι δεν θέλει να δει το οικοδόμημα της Ισλαμικής Δημοκρατίας, που συνέβαλε τόσο αποφασιστικά στο να χτιστεί, να διακινδυνευθεί τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Το 1997, ο Αλί Χαμενεΐ ρίσκαρε κι εκλέχθηκε στην προεδρία αυτός ακριβώς που δεν ήθελε να κερδίσει, ο Μοχαμάντ Χαταμί. Η συνύπαρξή τους υπήρξε άκρως προβληματική. Από την σημερινή του στάση διαγράφεται ότι δεν είναι διατεθειμένος να επαναλάβει κάτι τέτοιο σε μια τόσο κομβική περίοδο, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει σμίκρυνση του πολιτικού κατεστημένου και υψηλή αποχή στις εκλογές, η οποία ούτως ή άλλως προδιαγραφόταν από τις δημοσκοπήσεις. Χαρακτηριστική είναι δήλωση του εκπροσώπου Τύπου του Συμβουλίου Περιφρούρησης, στην οποία ξεκαθάρισε ότι «από νομική και νόμιμη άποψη, η χαμηλή προσέλευση δεν δημιουργεί νομικά προβλήματα» [30].

Ο Ιρανός Ανώτατος Ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεί εκφώνησε τηλεοπτικά μια ομιλία στην Τεχεράνη, στις 8 Ιανουαρίου 2021. Η φωτογραφία είναι αρχείου. Official Khamenei Website/Handout via REUTERS//File Photo
----------------------------------------------------------------------

Με άλλα λόγια, θα μπορούσε να λεχθεί ότι προωθείται σε αυτήν την κρίσιμη περίοδο η επονομαζόμενη «ένωση των εξουσιών», όπου όλα τα κέντρα ισχύος θα πρέπει καταληφθούν από την ίδια φατρία, δηλαδή τους συντηρητικούς, για χάριν της σταθερότητας του καθεστώτος. Και τούτο αποσκοπείται με ιδιαίτερη θέρμη στις προσεχείς εκλογές, διότι στην περίπτωση μιας ενδεχόμενης διαδοχής στον θεσμό του Ανώτατου Ηγέτη τα επόμενα χρόνια, οι συντηρητικοί θέλουν να είναι σε θέση ισχύος ώστε να προωθήσουν χωρίς μεγάλη αμφισβήτηση τον εκλεκτό τους κι ύστερα να τον στηρίξουν έως ότου σταθεροποιηθεί, μέσω όλων των άλλων κέντρων ισχύος που θα ελέγχουν. Εξάλλου, ο Αλί Χαμενεΐ, ήδη από τον Μάιο 2020 είχε εκφράσει την επιθυμία του να αναδειχθεί στις επόμενες προεδρικές εκλογές «μια νέα, επαναστατική κι ευσεβής κυβέρνηση που μπορεί να βοηθήσει την χώρα να περάσει δύσκολα μονοπάτια». Έσπευσε, δε, να ξεκαθαρίσει ότι με τον όρο «νέα» δεν εννοεί απαραιτήτως ηλικιακά νέα, αφού όπως επισημαίνει ακόμη κι ένας μεσήλικας μπορεί να είναι «πνευματικά νέος» [31]. Με τον όρο «επαναστατική» εννοεί ότι η επόμενη κυβέρνηση πρέπει να είναι πιστή στην θεμελιώδη αρχή του πολιτικού συστήματος της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, την απόλυτη επιτροπεία του ισλαμικού νομοκανονολόγου, κι άρα προς εκείνον. Τέλος, με τη λέξη «ευσεβή» αποκλείει εκείνους που τρέφουν υπογείως κοσμικά αισθήματα, δηλαδή τους μεταρρυθμιστές και κάποιους μετριοπαθείς συντηρητικούς. Συνεπώς, η παραπάνω περιγραφή του Χαμενεΐ για την ιδανική -κατά την γνώμη του- επόμενη κυβέρνηση, ουσιαστικά καθρεφτίζει την συντηρητική φατρία και προκαταλαμβάνει κατά πάσα πιθανότητα το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών.

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΜΙΑ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΗ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΡΑΪΣΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΡΑΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Όπως υποστηρίχθηκε ανωτέρω, ο Ιρανός πρόεδρος συνδιαμορφώνει τον διεθνή προσανατολισμό της χώρας, αφού για να προωθήσει τις εκάστοτε πρωτοβουλίες του σε ζωτικής σημασίας ζητήματα (σχέσεις με τις ΗΠΑ, πυρηνικό πρόγραμμα, περιφερειακή πολιτική) πρέπει πρώτα να εξασφαλίσει την συναίνεση των υπόλοιπων κέντρων ισχύος στο κύριο όργανο λήψης αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής, το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας. Από την στιγμή, όμως, που εδραιωθεί μια «ενοποίηση των εξουσιών» στις επερχόμενες εκλογές, o επόμενος, όπως όλα δείχνουν, συντηρητικός πρόεδρος θα απολαμβάνει μεγαλύτερη ευελιξία, αφού τα υπόλοιπα 11 (από συνολικά 12) μόνιμα μέλη του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας θα προέρχονται κατά κύριο λόγο από το ίδιο ιδεολογικό στρατόπεδο.

Ο υπερσυντηρητικός Ραϊσί έχει κατά το παρελθόν πει ότι, εξαιρουμένου του Ισραήλ, επιθυμεί την καλλιέργεια σχέσεων με όλες τις χώρες του κόσμου [32], κάτι που συνιστά βέβαια κοινότυπη δήλωση στο Ιράν όσον αφορά το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής. Έχει επισημάνει, δε, ότι θα δώσει προτεραιότητα στις σχέσεις με τα κράτη που βρίσκονται στην περιφέρεια του Ιράν [33]. Επομένως, είναι αρκετά πιθανό να συνεχιστούν οι μυστικές συνομιλίες με την Σαουδική Αραβία [34], προκείμενου να περιοριστούν, έως ένα βαθμό βέβαια, οι εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών. Αυτό δε σημαίνει, όμως, ότι η Τεχεράνη θα μειώσει την δέσμευσή της προς τις σιιτικές πολιτοφυλακές της Μέσης Ανατολής, αφού αποτελούν μαζί με το πυραυλικό της οπλοστάσιο τα κύρια μέσα της αποτρεπτικής της ικανότητας. Αναφορικά με την διεθνή συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, αν κι ο Ραϊσί τής έχει ασκήσει κριτική [35], την υποστηρίζει [36], όπως και τις τρέχουσες διαπραγματεύσεις στην Βιέννη που αποσκοπούν στην πρακτική αναβίωσή της, και τονίζει ότι προτάσσει στην ατζέντα του την άρση των οικονομικών κυρώσεων [37]. Άλλωστε, το ιρανικό πολιτικό κατεστημένο έχει αποφασίσει ότι, ανεξαρτήτως του ποιος θα είναι πρόεδρος, είναι αναγκαιότητα η επίλυση αυτού του ζητήματος, καθότι οι οικονομικές κυρώσεις έχουν προκαλέσει μεγάλη ζημιά στο βιοτικό επίπεδο των πολιτών και γενικότερα στην οικονομία της χώρας.

Στο σημείο εκείνο όπου θα διαφοροποιηθεί σημαντικά από την κυβέρνηση Ροχανί, είναι στις σχέσεις με την Ρωσία και την Κίνα. Όταν ανέλαβε την προεδρία ο Ροχανί, είχε ως αρχή την «στροφή προς την Δύση», με σκοπό να άρει γρήγορα τις κυρώσεις -μέσω μιας διεθνούς διευθετήσεως του ζητήματος του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος- κι ύστερα να προσελκύσει ευρωπαϊκές επενδύσεις. Ωστόσο, μετά την αποχώρηση του Ντόναλντ Τραμπ από το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης, τον Μάιο του 2018, η στρατηγική του Ροχανί απέτυχε, κι αναγκάστηκε απρόθυμα να στραφεί προς την Ρωσία και την Κίνα για την παράκαμψη των οικονομικών κυρώσεων. Από την άλλη, ο Ραϊσί ασπάζεται εκ πεποιθήσεως το έτερο ιρανικό δόγμα εξωτερικής πολιτικής, την «στροφή προς την Ανατολή», που σημαίνει οικονομικός και στρατηγικός προσανατολισμός προς την Κίνα και Ρωσία και ταυτόχρονη καχυποψία προς την Δύση, ιδίως προς τις ΗΠΑ.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της πολιτικής της «στροφής προς την Ανατολή» αποτελεί η πρόσφατη εικοσιπενταετής συμφωνία του Ιράν με την Κίνα, η οποία προωθήθηκε από το γραφείο του Αλί Χαμενεΐ κι όχι από την ιρανική κυβέρνηση. Ο Ραϊσί θα επιδιώξει την σύσφιξη των σχέσεων με τις εν λόγω δύο χώρες ακόμη περισσότερο, καθώς οι τελευταίες, σε αντίθεση με την Δύση, δε θέτουν ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως όρο στις εξωτερικές τους σχέσεις. Επίσης, προκρίνει μια πολιτική οικονομικής αυτάρκειας [38], η οποία αποκαλείται στο Ιράν «οικονομία της αντίστασης» και ουσιαστικά συνιστά έναν απομονωτισμό από την Δύση.

Εν κατακλείδι, οι ιρανικές προεδρικές εκλογές έχουν κατά το παρελθόν βγάλει απρόβλεπτα αποτελέσματα, δημιουργώντας σύγχυση ακόμη και στους πιο συστηματικούς παρατηρητές. Οι νίκες των Μοχαμάντ Χαταμί το 1997 και του Μαχμούτ Αχμαντινεζάντ το 2005 αποτελούν ενδεικτικές περιπτώσεις. Αμφότεροι οι άνδρες ήταν αουτσάιντερ κι επικράτησαν εναντίον των υποψηφίων που εκπροσωπούσαν τότε την πολιτική ελίτ. Ωστόσο, η προσεχής εκλογική αναμέτρηση, η οποία είναι κομβικής σημασίας για το μέλλον της χώρας, φαντάζει, με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, προδιαγεγραμμένη. Ως εκ τούτου, οδηγούμαστε σε ένα ακόμα παράδοξο του ιρανικού παζλ: οι πιο κρίσιμης σημασίας εκλογές τα τελευταία 30 χρόνια θα είναι ταυτοχρόνως κι οι πιο ανιαρές.

Παραπομπές:
[1] “Imam Khamenei's thanks to the Iranian nation,” khamenei.ir, 23 Φεβρουαρίου 2020, https://english.khamenei.ir/news/7383/Imam-Khamenei-s-thanks-to-the-Iran...
[2] “Iranians have cast 866m votes in 36 elections: official,” Mehr News Agency, 15 Φεβρουαρίου 2020, https://en.mehrnews.com/news/155645/Iranians-have-cast-866m-votes-in-36-....
[3] “Iran announces lowest voter turnout since 1979,” Al Jazeera, 23 Φεβρουαρίου 2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/2/23/iran-announces-lowest-voter-tur....
[4] Ervand Abrahamian, Khomeinism: Essays on the Islamic Republic (Berkeley: University of California Press, 1993), σελ. 134· Scott Peterson, Let the Swords Encircle Me: Iran—A Journey Behind the Headlines (New York: Simon and Schuster, 2010), σελ. 196.
[5] “Constitutional Council clarifies criteria for presidential candidates (full text),” The Constitutional Council, 9 Μαΐου 2021, https://www.shora-gc.ir/en/news/66/constitutional-council-clarifies-crit....
[6] “Constitutional Council clarifies criteria for presidential candidates (full text),” ό.π.
[7] Imam Khomeini, The Last Message: The Political and Divine will of His Holiness, Imam Khomeini (Tehran: Institute for Compilation and Publication of the works of Imam, 2011), σελ. 56-57.
[8] “Iranian administration, Constitutional Council differ on interpretation of electoral law,” Press Tv, 10 Μαΐου 2021, https://www.presstv.com/Detail/2021/05/10/652382/Iran-presidential-election-2021-Rouhani-administration-Constitutional-Council-interpretation-differ· Rohollah Faghihi, “Iranians clash over who can run for office,” Amwaj.media, 10 Μαΐου 2021, https://amwaj.media/media-monitor/iranians-clash-over-who-should-be-allo....
[9] “Guardian Council says recent interpretation of law is yardstick for vetting presidential candidates,” Tehran Times, 15 Μαΐου 2021, https://www.tehrantimes.com/news/460943/Guardian-Council-says-recent-int....
[10] “Maximum turnout in presidential election to send very important message to conspirators: Official,” Iran Daily, 17 Μαΐου 2021, https://irandaily.ir/News/303130.html· “Iran presidential election 2021: Candidates announced, cleared to start campaigning,” Press Tv, 25 Μαΐου 2021, https://www.presstv.com/election/Detail/2021/05/25/657418/Iran-president....
[11] “Iran election: Jahangiri withdraws and endorses Rouhani,” BBC, 16 Μαΐου 2017, https://www.bbc.com/news/world-middle-east-39939619.
[12] Hamidreza Azizi, “Ahmadinejad Has Bigger Plans Than Iran’s Presidency,” Foreign Policy, 25 Μαΐου 2021, https://foreignpolicy.com/2021/05/25/ahmadinejad-has-bigger-plans-than-i....
[13] Saeed Kamali Dehghan, “Iran disqualifies Ahmadinejad from bid to regain presidency,” The Guardian, 20 Απριλίου 2017, https://www.theguardian.com/world/2017/apr/20/iran-disqualifies-ahmadine....
[14] “New Poll Shows Iranians May Want Ahmadinejad Back as President,” IranWire, 28 Δεκεμβρίου 2020, https://iranwire.com/en/features/8434· Iran Viewer, “Recently, a special report on the results of various polls on the #IranElection2021 was provided to Ayatollah Khamenei. The report states that Mahmoud Ahmadinejad is leading the polls. A source informed @IranViewer.” Twitter, 25 Φεβρουαρίου 2021, https://twitter.com/IranViewer/status/1364986364631121923.
[15] Για τη φωτογραφία βλ.: https://twitter.com/Peyman_Aref/status/1396944729808543747.
[16] Jon Gambrell & Amir Vahdat, “Iran cleric linked to 1988 mass executions to lead judiciary,” The Associated Press, 7 Μαρτίου 2019, https://apnews.com/article/ali-khamenei-donald-trump-ap-top-news-electio....
[17] “Hassan Rouhani wins another term as president of Iran,” Press Tv, 20 Μαΐου 2017, https://www.presstv.com/Detail/2017/05/20/522529/Iran-presidential-elect....
[18] “Raisi is principlists’ favorite presidential candidate, unity council spokesman says,” Tehran Times, 6 Απριλίου 2021, https://www.tehrantimes.com/news/459511/Raisi-is-principlists-favorite-p....
[19] Raz Zimmt, “Has Ebrahim Raisi been Tagged as Iran’s Next Supreme Leader?,” INSS Insight, No. 1201, 6 Αυγούστου 2019, https://www.inss.org.il/wp-content/uploads/2019/08/No.-1201.pdf.
[20] Massoumeh Torfeh, “Weary Iranians view upcoming election as 'selection',” TRT World, 27 Μαΐου 2021, https://www.trtworld.com/opinion/weary-iranians-view-upcoming-election-a....
[21] “Reformists Say Won’t Be Part of Iran’s June Presidential Elections,” Iran Front Page, 25 Μαΐου 2021, https://ifpnews.com/reformists-say-wont-be-part-of-irans-june-presidenti....
[22] “In letter to Leader, President Rouhani expresses grievances about disqualifications,” Press Tv, 26 Μαΐου 2021, https://www.presstv.com/election/Detail/2021/05/26/657549/Iran-president....
[23] Maziar Motamedi, “Iran’s Guardian Council disqualifies most presidential hopefuls,” Al Jazeera, 25 Μαΐου 2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/5/25/irans-guardian-council-disqualifies-most-presidential-candidates· Patrick Wintour, “Iran’s leadership accused of fixing presidential election,” The Guardian, 25 Μαΐου 2021, https://www.theguardian.com/world/2021/may/25/irans-leadership-accused-o....
[24] “Khomeini's Grandson Slams Rejection Of Key Presidential Candidates In Iran,” Iran International, 26 Μαΐου 2021, https://iranintl.com/en/iran-in-brief/khomeinis-grandson-slams-rejection....
[25] “Rejected Ahmadinejad Says He Won’t Vote In Iran Presidential Poll,” Iran International, 27 Μαΐου 2021, https://iranintl.com/en/iran/rejected-ahmadinejad-says-he-won%E2%80%99t-....
[26] “Iran approves hardliner for presidential polls, bars several hopefuls,” Reuters, 25 May 2021, https://www.reuters.com/world/middle-east/iran-approves-hardliner-presid....
[27] “Eventful 12 hours marks historical day for presidential election,” Tehran Times, 26 Μαΐου 2021, https://www.tehrantimes.com/news/461357/Eventful-12-hours-marks-historic....
[28] Kian Sharifi, “The latest survey by #Iran's ISPA polling agency conducted in the two days following the announcement of the approved candidates list estimates voter turnout at 36% - down 7% from the last survey a week ago. It also found that 38.5% of respondents said they'd vote for Raisi,” Twitter, 27 Μαΐου 2021, https://twitter.com/KianSharifi/status/1398001763794493446.
[29] “Leader backs up Constitutional Council, urges Iranians to participate in June 18 election,” Press Tv, 27 Μαΐου 2021, https://www.presstv.com/Detail/2021/05/27/657605/Iran-presidential-elect....
[30] Nasser Karimi, “AP Interview: Iran presidential candidates await vetting,” The Associated Press, 18 Μαΐου 2021, https://apnews.com/article/donald-trump-middle-east-iran-4070328745a606e....
[31] “The most important and ultimate ideal is the establishment of Islamic civilization,” 17 Μαΐου 2020, https://english.khamenei.ir/news/7568/The-most-important-and-ultimate-id....
[32] “What you need to know about presidential candidate Ebrahim Raisi,” irdiplomacy, 16 Απριλίου 2017, http://www.irdiplomacy.ir/en/news/1968404/what-you-need-to-know-about-pr....
[33] “Iran Presidential Candidate Says Regional Countries Should Be Priority in Foreign Relations,” Tasnim News Agency, 27 Μαΐου 2021, https://www.tasnimnews.com/en/news/2021/05/27/2510618/iran-presidential-....
[34] “Iran confirms talks with Saudi Arabia, promises best efforts,” Reuters, 10 Μαΐου 2021, https://www.reuters.com/world/middle-east/iran-confirms-talks-with-saudi....
[35] Najmeh Bozorgmehr, “Iran’s hardliners pin election hopes on popular justice chief,” The Financial Times, 26 Απριλίου 2021, https://www.ft.com/content/a83e730b-ba8e-4d84-8aa2-3acbe7d82dac.
[36] Erin Cunningham, “Iran’s presidential candidates vow to uphold nuclear deal intelevised debate,” The Washington Post, 5 Μαΐου 2017, https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/irans-presidential-cand....
[37] Parisa Hafezi, “ Iran's Khamenei backs hardliner versus hardliner presidential vote,” Reuters, 27 Μαΐου 2021, https://www.reuters.com/world/middle-east/irans-khamenei-backs-barring-p...
[38] Sina Toossi, “The Islamic Republic’s Republic Is Dying,” Foreign Policy, 27 Μαΐου 2021, https://foreignpolicy.com/2021/05/27/iran-election-raisi-larijani-islami...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition