Πώς να σωθεί η πυρηνική συμφωνία του Ιράν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πώς να σωθεί η πυρηνική συμφωνία του Ιράν

Και οι δύο πλευρές πρέπει να αναθεωρήσουν τις κόκκινες γραμμές τους -ή να ρισκάρουν πόλεμο

Η πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ουάσινγκτον και η Τεχεράνη είναι το πώς να αποκατασταθεί το JCPOA [5] στον απόηχο της ρήξης που υποκίνησε η κυβέρνηση Τραμπ. Μετά από έξι γύρους συνομιλιών, οι Ηνωμένες Πολιτείες συμφώνησαν να άρουν τις περισσότερες από τις κυρώσεις της εποχής Τραμπ κατά του Ιράν, αλλά όχι όλες. Η Τεχεράνη πιστεύει ότι ορισμένες από τις κυρώσεις που θα παραμείνουν σε ισχύ παραβιάζουν κατάφωρα την αρχική πυρηνική συμφωνία. Για παράδειγμα, αφού το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ απέρριψε ομόφωνα το ψήφισμα των ΗΠΑ για παράταση του εμπάργκο όπλων των Ηνωμένων Εθνών που λήγει, η κυβέρνηση Τραμπ έθεσε μονομερές εμπάργκο στην παροχή ή αγορά συμβατικών όπλων από και προς το Ιράν. Το Ιράν θεωρεί αυτήν την πολιτική ως μια προσπάθεια να εμποδίσει άλλες χώρες να ασχοληθούν με μια δραστηριότητα που το διεθνές δίκαιο δεν απαγορεύει πλέον. Αλλά δεδομένης της εμπλοκής του Ιράν στους πολέμους στην Συρία και την Υεμένη, τις επιθέσεις εταίρων και πληρεξουσίων του Ιράν στα συμφέροντα των ΗΠΑ στο Ιράκ, και τις θαλάσσιες διαμάχες μεταξύ Ιράν και Ισραήλ, η κυβέρνηση Μπάιντεν φοβάται ότι η άρση του εμπάργκο θα προκαλέσει ισχυρή αντίθεση εγχωρίως και μεταξύ των περιφερειακών εταίρων.

Ορισμένα από τα μέτρα που η Δύση αναμένει να ληφθούν από το Ιράν στο πυρηνικό μέτωπο είναι εξίσου δύσκολο να επιλυθούν. Για παράδειγμα, οι Δυτικές δυνάμεις θέλουν το Ιράν να αποκαταστήσει τον «κρίσιμο χρόνο» (breakout time) -το χρονικό διάστημα που θα χρειαζόταν η Τεχεράνη ώστε να συγκεντρώσει αρκετό εμπλουτισμένο ουράνιο για ένα πυρηνικό όπλο- στο ένα έτος, όπως προβλέπει το JCPOA. Το Ιράν υπολογίζεται τώρα ότι απέχει μόνο έναν μήνα [6] από τον κρίσιμο χρόνο. Δεδομένων των προόδων που έχει σημειώσει το Ιράν στην έρευνα και ανάπτυξη από το 2019, ειδικά στους φυγοκεντρητές, η απλή αποσυναρμολόγηση των μηχανών είναι μάλλον ανεπαρκής για να ωθήσει την περίοδο κρίσιμου χρόνου πίσω στο ένα έτος. Αυτό που απαιτείται είναι να μπουν στη ναφθαλίνη οι υποδομές και οι γραμμές συναρμολόγησης των προηγμένων φυγοκεντρητών, ένα βήμα που η Τεχεράνη θεωρεί ταπεινωτικό και πέρα από τις δεσμεύσεις της στο JCPOA.

Οι δύο πλευρές απέχουν επίσης πολύ στην αλληλουχία των βημάτων που θα πρέπει να κάνουν για να επιστρέψουν στην πλήρη συμμόρφωση με το JCPOA. Δεδομένου ότι ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες που αποχώρησαν από το JCPOA, η Τεχεράνη αναμένει από την Ουάσινγκτον να κάνει το πρώτο βήμα με την άρση των κυρώσεων της εποχής Τραμπ και στην συνέχεια να δώσει στο Ιράν επαρκή χρόνο για να επαληθεύσει την αποτελεσματική ανακούφιση από τις κυρώσεις. Ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αλί Χαμενεΐ, υπέβαλε ρητά αυτό το αίτημα. Αυτό πηγάζει από την βαθιά δυσπιστία του Ιράν προς τις υποσχέσεις των ΗΠΑ [7]: Ιρανοί αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι πρέπει να δουν τα οικονομικά οφέλη που έχει να προσφέρει η συμφωνία και όχι να δεχτούν υποσχέσεις για εμπόριο και επενδύσεις που δεν αποδίδουν ποτέ καρπούς. Οι Αμερικανοί διαπραγματευτές φαίνονται πρόθυμοι να προωθήσουν έναν εμπροσθοβαρή βαθμό κατάργησης κυρώσεων, αλλά δεν είναι πρόθυμοι να άρουν όλες τις κυρώσεις ταυτόχρονα και στην συνέχεια να περιμένουν εβδομάδες για να επιστρέψει το Ιράν στην συμμόρφωση ενώ το πυρηνικό του πρόγραμμα θα συνεχίζει να αναπτύσσεται.

Επιπλέον, και οι δύο πλευρές επιδιώκουν δεσμεύσεις που δεν ήταν στο αρχικό πλαίσιο του JCPOA. Η Ουάσινγκτον επιθυμεί μια σαφή ιρανική δέσμευση ότι θα συμμετάσχει σε διαπραγματεύσεις για μια «ισχυρότερη και πιο μακροχρόνια» συμφωνία που θα μπορούσε να περιλαμβάνει την περιφερειακή προβολή ισχύος του Ιράν. Η Τεχεράνη αναζητά διαβεβαιώσεις ότι η Ουάσινγκτον δεν θα αποσυρθεί από το JCPOA για άλλη μια φορά ή θα το υπονομεύει συνεχώς με το να επιβάλλει νέες κυρώσεις. Χωρίς την βεβαιότητα ότι η ελάφρυνση των κυρώσεων θα διατηρηθεί μακροπρόθεσμα, λίγες ξένες επιχειρήσεις θα επενδύσουν στο Ιράν, και τα οικονομικά του οφέλη από την αναβίωση της συμφωνίας θα είναι ελάχιστα. Τα αιτήματα κάθε πλευράς είναι κατανοητά, αλλά είναι δύσκολο για την άλλη πλευρά να συμφωνήσει χωρίς σκληρές πολιτικές αποφάσεις στο υψηλότερο επίπεδο.

ΣΩΖΟΝΤΑΣ ΤΟ JCPOA

Το χειρότερο σενάριο για την Ουάσιγκτον και την Τεχεράνη δεν είναι αναπόφευκτο. Ο Μπάιντεν πρέπει να ασχοληθεί προσωπικά με την πολιτική του Ιράν και να αποδεχθεί το πολιτικό τίμημα για την προώθηση των βασικών συμφερόντων των ΗΠΑ [8] βάζοντας το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν πίσω στο κουτί του. Το αναδυόμενο δόγμα του περί αποφυγής των στρατιωτικών τελμάτων μέσω της διπλωματίας -και το θάρρος που επέδειξε να τερματίσει τον πόλεμο στο Αφγανιστάν παρά την σφαγή από επικρίσεις- υποδηλώνουν ότι είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει την πρόκληση. Εν τω μεταξύ, ο Ιρανός ομόλογός του, του οποίου οι σκληροπυρηνικές ομάδες ελέγχουν τώρα όλους τους μοχλούς εξουσίας στο Ιράν, δεν πρέπει να αφήσει το καλύτερο να γίνει ο εχθρός του καλού, επιδιώκοντας μαξιμαλιστικές απαιτήσεις. Η Τεχεράνη θα πρέπει επίσης να παραμερίσει την συμβολική της άρνηση να διαπραγματευτεί απευθείας με τους συνομιλητές των ΗΠΑ -μια πολιτική που μόνο επιβράδυνε την διαδικασία των διαπραγματεύσεων και την έκανε επιρρεπή σε παρεξηγήσεις.