Πώς να δοθεί στον Πούτιν μια εύσχημη έξοδος από την Ουκρανία

Ο αποτυχημένος πόλεμος του Κρεμλίνου επέβαλε τεράστιο υλικό και ψυχολογικό κόστος σε μια αυτοκρατορία που δυσκολευόταν. Η εκστρατεία υπονόμευσε το ηθικό και την συνοχή του σοβιετικού στρατού -του πιο σημαντικού θεσμού της χώρας. Οι Σοβιετικοί στρατιώτες είχαν εισέλθει στο Αφγανιστάν ως οι υποτιθέμενοι άξιοι διάδοχοι της γενιάς του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μόνο για να παίξουν, όπως το έθεσε ένας στρατιώτης, «τον ρόλο των Γερμανών». Οι βετεράνοι (οι Afgantsy) πικράθηκαν από την έλλειψη μεταπολεμικής φροντίδας και την παραμέλησή τους από τα επίσημα media, και οργανώθηκαν για να διαδώσουν τα αφηγήματα σχετικά με το πόσο βάναυσος ήταν πραγματικά ο πόλεμος. Η ήττα υπονόμευσε επίσης ευρύτερα το σοβιετικό σύστημα. Στη Μόσχα, ο πόλεμος δυσφήμησε την χρήση βίας ως εργαλείο για την συγκράτηση του σοβιετικού μπλοκ και, πέρα από τη Μόσχα, η εκστρατεία έδειξε ότι ο σοβιετικός στρατός μπορούσε να νικηθεί και ενθάρρυνε τις μη ρωσικές δημοκρατίες να επιδιώξουν την ανεξαρτησία τους. Όπως έγραψαν ο πολιτικός οικονομολόγος Rafael Reuveny και ο πολιτικός επιστήμονας Aseem Prakash, το Αφγανιστάν ήταν «μια από τις βασικές αιτίες» της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης.

Η ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ

Το Αφγανιστάν και η Ουκρανία είναι, φυσικά, διαφορετικοί πόλεμοι και λαμβάνουν χώρα σε διαφορετικά πολιτικά πλαίσια. Ο Γκορμπατσόφ ήταν ένας μεταρρυθμιστής που επιδίωξε να βελτιώσει τις σχέσεις με την Δύση και να φιλελευθεροποιήσει την χώρα του. Ο Πούτιν είναι σχεδόν το εντελώς αντίθετο: ένας ρεβανσιστής αυταρχικός, αποφασισμένος να συγκεντρώσει ισχύ και να ξαναφτιάξει τον κόσμο μέσω της βίας [6].

Υπάρχουν όμως σημαντικοί παραλληλισμοί. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, ένα αρτηριοσκληρωτικό και με υπερβολική αυτοπεποίθηση Κρεμλίνο εισέβαλε σε έναν γείτονά του, διεξήγαγε έναν πόλεμο που επισήμως δεν υπήρχε (η αφγανική εισβολή ονομάστηκε «Περιορισμένο απόσπασμα των Σοβιετικών Δυνάμεων στο Αφγανιστάν» [Limited Contigent of Soviet Forces in Afghanistan]), αντιμετώπισε έναν αποφασισμένο αντίπαλο, υποστηριζόμενο από Δυτικά όπλα, και υποχρεώθηκε να αυτοσχεδιάσει μια μεγαλύτερη και πιο δαπανηρή εκστρατεία από την αναμενόμενη. Τελικά, την δεκαετία του 1980, η Σοβιετική Ένωση υποχρεώθηκε να διαπραγματευτεί. Καθώς τα θύματα και τα άλλα κόστη στην Ουκρανία αυξάνονται, ο Πούτιν ίσως υποχρεωθεί να προσέλθει στο τραπέζι. Εν τω μεταξύ, εκτός εάν ο ρωσικός στρατός καταρρεύσει ολοκληρωτικά, το Κίεβο θα χρειαστεί να παραχωρήσει μερικούς από τους μέγιστους στόχους του -την απόσυρση της Μόσχας από την Κριμαία και τη Ντονμπάς και τις τεράστιες ρωσικές επανορθώσεις- εάν θέλει να τελειώσει ο πόλεμος.

Φυσικά, οι όροι της ειρήνης στην Ουκρανία θα εξαρτηθούν πρωτίστως από το Κίεβο. Αλλά η Δύση θα πρέπει επίσης να σκεφτεί πώς μπορεί να συμβάλει στην δημιουργία μιας συμφωνίας που θα διευκολύνει την έξοδο του Πούτιν, ενόσω θα διασφαλίζει τόσο μια πραγματική όσο και μια αντιληπτή νίκη της Ουκρανίας [7]. Αυτό σημαίνει ότι θα ξεχωρίσει τις ουσιαστικές από τις επιφανειακές παραχωρήσεις, εξετάζοντας παράλληλα το πώς τα κέρδη και οι απώλειες θα μπορούσαν να διαμορφώσουν τα μελλοντικά αφηγήματα περί νίκης και ήττας. Οι Δυτικοί ηγέτες δεν μπορούν, για παράδειγμα, να πιέσουν την Ουκρανία να παραχωρήσει την εδαφική της ακεραιότητα και το δικαίωμά της σε ισχυρές ένοπλες δυνάμεις, ούτε θα πρέπει να στερήσουν από την χώρα μια οδό για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά η Δύση μπορεί να ενθαρρύνει το Κίεβο να συναινέσει σε συμβολικά ζητήματα που θα δημιουργήσουν μια επίχρυση γέφυρα εξόδου για την Ρωσία.

Το ΝΑΤΟ, για παράδειγμα, δεν σκοπεύει να εντάξει την Ουκρανία, και έτσι το Κίεβο θα μπορούσε να δεσμευθεί ότι θα εγκαταλείψει τις φιλοδοξίες του να ενταχθεί στη συμμαχία -κάτι που έχει υποδηλώσει ότι είναι ανοιχτό να κάνει. Αυτό θα επέτρεπε στον Πούτιν να δηλώσει ότι, κατά κάποιο τρόπο, έχει σταματήσει το ΝΑΤΟ [8] (ακόμα και αν η συμμαχία πιθανώς διευρυνθεί αλλού). Ομοίως, το Κίεβο θα μπορούσε να «αποστρατιωτικοποιηθεί», υποσχόμενο να μην φιλοξενήσει ξένες βάσεις, τις οποίες δεν έχει ήδη καμία πρόθεση να φιλοξενήσει. Η Μόσχα έχει κάνει παρατραβηγμένους ισχυρισμούς ότι εξαπέλυσε την ειδική στρατιωτική επιχείρηση της για να αποτρέψει μια επίθεση στην Ρωσία από την Ουκρανία, και το Κίεβο ίσως συμφωνήσει σε αμοιβαίες εγγυήσεις ασφαλείας για να αποτρέψει επιθέσεις τόσο στην Ουκρανία όσο και στην Ρωσία, ως μέρος μιας ευρύτερης συμφωνίας.

Ο Ρώσος πρόεδρος έχει δηλώσει ότι η εισβολή του ήταν απαραίτητη για να εμποδίσει την Ουκρανία να διαπράξει «γενοκτονία» εναντίον των ρωσόφωνων κατοίκων της. Ως απάντηση, η Ουκρανία θα μπορούσε να θεσπίσει νέα μέτρα που θα προστατεύουν τα δικαιώματα των ρωσόφωνων ή άλλων μειονοτήτων. Αυτό δεν θα πρέπει να είναι δύσκολο για το Κίεβο. Οι περισσότεροι ρωσόφωνοι Ουκρανοί υποστηρίζουν την ουκρανική πολεμική προσπάθεια, και τέτοια μέτρα θα ήταν συνεπή με την δέσμευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να προστατεύει τις μειονότητες -και επομένως αξίζουν τον κόπο εάν η Ουκρανία θέλει να ενταχθεί στον θεσμό. Διεθνείς δρώντες όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και μη Δυτικές δυνάμεις, όπως η Κίνα, θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στο να γίνει η ουκρανική διευθέτηση αποδεκτή από τη Μόσχα. Ιστορικά, το Κρεμλίνο είναι πιο πρόθυμο να συνάψει συμφωνίες όταν δημιουργούνται σε φόρουμ που τονίζουν το καθεστώς μεγάλης δύναμης της Ρωσίας, όπως η Τελική Πράξη του Ελσίνκι (Helsinki Final Act) του 1975, η οποία συνέβαλε στην σταθεροποίηση της ευρωπαϊκής ασφάλειας, ή οι Συμφωνίες της Γενεύης, του 1988.