Το νέο αστυνομικό κράτος του Πούτιν

Αλλά η πιο εντυπωσιακή αλλαγή αφορά τις τακτικές της FSB στην Ουκρανία. Πριν από τον πόλεμο, ο ρόλος της FSB ήταν κυρίως να στρατολογεί Ουκρανούς πολιτικούς. Πλέον, η υπηρεσία εκτελεί μια μαζική επιχείρηση για να θέσει υπό κράτηση μεγάλο αριθμό Ουκρανών στην Ρωσία και στα κατεχόμενα εδάφη της Ουκρανίας. Το κύριο καθήκον αυτής της επιχείρησης δεν είναι να αποκαλύψει Ουκρανούς τρομοκράτες, όπως ισχυρίζεται επίσημα η FSB· αντιθέτως, είναι να διεκπεραιώσει μεγάλο αριθμό Ουκρανών προκειμένου να στρατολογήσει στοιχεία (assets) και να τα στείλει πίσω στην Ουκρανία, με τις διαταγές της FSB. Ούτε η FSB έχει παραμελήσει την ανελέητη καταδίωξη των Ουκρανών πρακτόρων των υπηρεσιών πληροφοριών, καθώς και των μονάδων που αυτή την άνοιξη υπερασπίστηκαν την χαλυβουργία Azovstal απέναντι σε μια πολιορκία 82 ημερών από τις ρωσικές δυνάμεις. Μαζί με τους Ρώσους που κατηγορούνται για κρατική προδοσία, αυτοί οι μεγάλης αξίας Ουκρανοί έχουν σταλεί στην φυλακή Lefortovo.

ΠΙΣΩ ΣΤΗΝ ΕΣΣΔ

Ο σαρωτικός νέος ρόλος της FSB εγείρει ευρύτερα ερωτήματα σχετικά με το καθεστώς του Πούτιν [11]. Επί χρόνια είναι γνωστό ότι ο Πούτιν έχει βασίσει τις υπηρεσίες ασφαλείας του εν μέρει στις σοβιετικές πρακτικές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της KGB, όπου πέρασε σχεδόν 16 χρόνια. Για μεγάλο μέρος της θητείας του Πούτιν -και ειδικά τα τελευταία πέντε χρόνια, καθώς επιδίωκε να στηρίξει το καθεστώς του- το μοντέλο της KGB είχε νόημα. Πρώτον, στις τελευταίες δεκαετίες της σοβιετικής εποχής, η KGB, μολονότι ήταν πανίσχυρη, παρέμενε ένας συγκριτικά μικρός οργανισμός και προτιμούσε μια ήπια προσέγγιση στον έλεγχο. Παρακολουθούσε και κατασκόπευε τους πάντες, από βιομηχανικούς εργάτες μέχρι μπαλαρίνες, αλλά η KGB δεν επιδίωξε να διεξάγει συλλήψεις ή εκκαθαρίσεις μεγάλης κλίμακας. Αντίθετα, βασιζόταν σε εξελιγμένες μορφές εκφοβισμού που θα μπορούσαν να κάνουν τους ανθρώπους να συμμορφωθούν χωρίς μαζική καταστολή.

Από άλλες απόψεις, η KGB διαμορφώθηκε επίσης από την πολιτική της μετασταλινικής εποχής. Αντί να ελέγχεται από μόνο έναν παντοδύναμο ηγέτη, ήταν μια γραφειοκρατία που απαντούσε στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Και μολονότι η υπηρεσία ήταν πανταχού παρούσα, ήταν σε μεγάλο βαθμό αόρατη: οι αξιωματικοί της KGB μισούσαν τις στρατιωτικές στολές, προτιμώντας, αντίθετα, τα γκρίζα κοστούμια. Επίσης, η KGB επένδυε υπερβολικά στις δημόσιες σχέσεις, χρηματοδοτώντας βιβλία και ταινίες που προωθούσαν την εικόνα της υπηρεσίας ως της πιο διανοούμενης κυβερνητικής οντότητας στην χώρα - της μόνης που θα μπορούσε να καταπολεμήσει αποτελεσματικά την διαφθορά.

Κατά την διάρκεια των πρώτων 15 ετών του στην εξουσία, ο Πούτιν [12] στηριζόταν στην FSB, αλλά προσπάθησε να την απομακρύνει κάπως από την KGB. Ήθελε η FSB να είναι η ομάδα ταχείας απόκρισής του, να σπεύδει κοντά του με λύσεις στα πολιτικά του προβλήματα, εντός και εκτός της Ρωσίας. Αλλά αφότου η FSB τον απογοήτευσε επανειλημμένα – μην καταφέρνοντας να τον προειδοποιήσει για τις έγχρωμες επαναστάσεις, τις διαδηλώσεις στη Μόσχα και τελικά, την επανάσταση της [πλατείας] Maidan του Κιέβου το 2014 - ο Πούτιν άλλαξε τους κανόνες. Αντί να έχει την FSB να υπηρετεί ως δύναμη ταχείας απόκρισης, αναθεώρησε την εντολή του σε κάτι πολύ κοντινότερο εκείνης της KGB. Την κατέστησε ένα εργαλείο για την παροχή πολιτικής σταθερότητας μέσω του εκφοβισμού του ρωσικού λαού [13], συμπεριλαμβανομένων των ελίτ. Αλλά οι πρόσφατες κινήσεις υποδηλώνουν ότι ο Πούτιν αλλάζει ξανά πορεία. Αντί για την KGB των δεκαετιών του 1970 και του 1980, η FSB μοιάζει όλο και περισσότερο με τις μυστικές υπηρεσίες του Στάλιν, το NKVD, το οποίο στόχευε σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό στον απόλυτο έλεγχο του ρωσικού πληθυσμού.

ΤΟ ΤΕΡΑΣ ΤΟΥ ΠΟΥΤΙΝ

Το NKVD του Στάλιν - το Λαϊκό Κομισαριάτο Εσωτερικών Υποθέσεων (People’s Commissariat for Internal Affairs) - ήταν ένα πραγματικό τερατούργημα. Ο Στάλιν σχεδίασε σκόπιμα το υπουργείο για να επιβλέπει τεράστια και ιδιαιτέρως ετερόκλητα μέρη του σοβιετικού κράτους, συμπεριλαμβανομένων του εθνικού συστήματος σιδηροδρόμων, του πυρηνικού προγράμματος της Ρωσίας και της δολοφονίας των εχθρών του Στάλιν στο εξωτερικό. Το NKVD επέβλεπε την αστυνομία, τις επιχειρήσεις κατασκοπείας, τις πολιτικές καταστολές και τα Γκουλάγκ (το εκτεταμένο σύστημα στρατοπέδων καταναγκαστικής εργασίας της Σοβιετικής Ένωσης), καθώς και την κατασκευαστική βιομηχανία, ακόμη και τις δημόσιες επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας. Για την διεξαγωγή των εσωτερικών καταστολών, το NKVD οικοδόμησε ένα δίκτυο διευθυντηρίων σε όλη τη χώρα: για να επεξεργαστεί τόσο μεγάλους αριθμούς απαιτούσε μια τεράστια γραφειοκρατία ασφαλείας.

Το NKVD ήταν επίσης υπερβολικά στρατιωτικοποιημένο. Οι αξιωματικοί του NKVD όχι μόνο φορούσαν στρατιωτικές στολές και έφεραν στρατιωτικούς βαθμούς, αλλά η υπηρεσία είχε επίσης τις δικές της στρατιωτικές μονάδες, [που ήταν] εξοπλισμένες με βαρύ οπλισμό, όπως άρματα μάχης και αεροσκάφη. Στα τέλη της δεκαετίας του 1930, καθώς ο πόλεμος στην Ευρώπη φαινόταν όλο και πιο πιθανός, ο Στάλιν έβαλε την χώρα σε στρατιωτική βάση, ξεκινώντας από την γραφειοκρατία ασφαλείας του. Μόλις ξεκίνησε ο πόλεμος, τα στρατεύματα του NKVD έστησαν στρατόπεδα στα κατεχόμενα εδάφη της Πολωνίας και των χωρών της Βαλτικής για να εντοπίσουν ταραχοποιούς και να στρατολογήσουν πράκτορες. Το NKVD τέθηκε επίσης επικεφαλής μιας εκστρατείας για να πειστούν οι Ρώσοι εξόριστοι να επιστρέψουν στην Ρωσία στο τέλος του πολέμου. Αυτοί ήταν άνθρωποι που είχαν τραπεί σε φυγή από την Σοβιετική Ρωσία, και πολλοί από αυτούς πείστηκαν να επιστρέψουν - μόνο για να καταλήξουν στα στρατόπεδα του Στάλιν. Με αυτούς και άλλους τρόπους, το NKVD σχεδιάστηκε για ένα καθεστώς που βρισκόταν συνεχώς σε πόλεμο: με τους πολιτικούς εχθρούς του, με τους πρώην συντρόφους του στην χώρα και στο εξωτερικό, και με την Δύση. Και αυτό που έκανε το NKVD τόσο ισχυρό -και τόσο μεγάλο φόβητρο- ήταν ότι απαντούσε μόνο στον Στάλιν, όχι στο Κομμουνιστικό Κόμμα ή στην σοβιετική κυβέρνηση.