Το τέλος της ισραηλινής δημοκρατίας;

Μετά την απροσδόκητα μεγάλη εκλογική νίκη του τον Νοέμβριο του 2022, ο Βενιαμίν Νετανιάχου σχημάτισε την πιο δεξιά κυβέρνηση στην ιστορία του Ισραήλ. Τα υπερεθνικιστικά και υπερορθόδοξα μέλη της δεν συμφωνούν σε όλα, αλλά είναι ενωμένα σε έναν στόχο: την αποδυνάμωση της δικαιοσύνης του Ισραήλ και την ενίσχυση του κυβερνητικού ελέγχου τόσο στα δικαστήρια όσο και στην δημόσια διοίκηση.

Μπροστά από μια φωτογραφία του Ισραηλινού πρωθυπουργού, Βενιαμίν Νετανιάχου, στο Τελ Αβίβ, στο Ισραήλ, τον Ιανουάριο του 2023. Corinna Kern / File Photo / Reuters
---------------------------------------

Τον περασμένο μήνα, η κυβέρνηση Νετανιάχου παρουσίασε σχέδια για να κάνει ακριβώς αυτό. Αν και διατυπώνονται με μετριοπαθείς όρους, οι σχεδιαζόμενες αλλαγές θα διαβρώσουν σχεδόν όλους τους θεσμικούς ελέγχους και ισορροπίες, συγκεντρώνοντας τεράστια δύναμη στα χέρια της εκτελεστικής εξουσίας. Αυτό, με την σειρά του, θα επέτρεπε περαιτέρω βήματα που έχουν ήδη συμφωνηθεί από τον συνασπισμό για να ωθήσει το έθνος προς την κατεύθυνση του αυταρχισμού -τόσο στο Ισραήλ όσο και στα εδάφη που κατέχει.

Ο Νετανιάχου ισχυρίζεται ότι οι μεταρρυθμίσεις αυτές είναι απαραίτητες για την αποκατάσταση της ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ νομοθετικού και δικαστικού σώματος. Πολλοί Ισραηλινοί διαφωνούν, και στις 21 Ιανουαρίου πάνω από 130.000 άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους του Τελ Αβίβ και άλλων πόλεων για να διαμαρτυρηθούν για τις προτεινόμενες αλλαγές. Έκτοτε, υπάρχουν καθημερινές διαδηλώσεις ενάντια σε αυτό που πολλοί Ισραηλινοί φοβούνται ότι είναι μια επικείμενη δικτατορία. Μια άλλη διαδήλωση στις 28 Ιανουαρίου προσέλκυσε πλήθος πάνω από 100.000 ανθρώπων. Ακολουθώντας το λαϊκιστικό σενάριο, ο Νετανιάχου και οι σύμμαχοί του απέρριψαν τις διαμαρτυρίες ως ελιτίστικες, χρηματοδοτούμενες από το εξωτερικό, και ριζικά αριστερές. Όμως φοιτητές, ακαδημαϊκοί, επαγγελματίες, και μέλη της κοινωνίας των πολιτών κινητοποιήθηκαν κατά του σχεδίου της κυβέρνησης, το οποίο, όπως προειδοποιούν οικονομολόγοι, θα μπορούσε να βλάψει την οικονομία και να επηρεάσει την ικανότητα του Ισραήλ να προσελκύσει ξένες επενδύσεις για τον τομέα της υψηλής τεχνολογίας.

Η ισραηλινή πολιτική δεν ήταν ποτέ τόσο πολωμένη. Το κόμμα του Νετανιάχου έχει επανειλημμένα επιτεθεί στο δικαστικό σύστημα, ιδιαίτερα καθώς οι κατηγορίες εναντίον του έχουν πάρει διαστάσεις. Ο Νετανιάχου αρνείται σθεναρά ότι οι αλλαγές που σχεδιάζει έχουν σχέση με την δίκη του. Αλλά αν τεθούν σε ισχύ, θα έχει την εξουσία να αναδιαρθρώσει τα γραφεία του Υπουργού Δικαιοσύνης και του επικεφαλής εισαγγελέα και να διορίσει τους αξιωματούχους που ενδέχεται να εξετάσουν τις υποθέσεις του. Η κατοχύρωση του κυβερνητικού ελέγχου των δικαστικών διορισμών θα μπορούσε επίσης να επιτρέψει στον Νετανιάχου να καθορίσει ποιοι δικαστές θα εκδικάσουν την έφεσή του.

Προς το παρόν, οι μεταρρυθμίσεις φαίνεται ότι θα περάσουν. Ο Νετανιάχου απολαμβάνει μια σταθερή πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, και ο συνασπισμός του έχει επισπεύσει την επίθεσή του στο δικαστικό σώμα σε μια χιονοστιβάδα νομοθετικών ρυθμίσεων που η αντιπολίτευση έχει επικρίνει ότι περιφρονεί τις αποδεκτές διαδικασίες. Υπάρχει πιθανότητα το Ανώτατο Δικαστήριο να ακυρώσει τις μεταρρυθμίσεις μόλις εγκριθούν, γεγονός που θα βύθιζε την χώρα σε μια πλήρη συνταγματική κρίση. Αλλά όπως και να έχει, η κυβέρνηση Νετανιάχου θα έχει βαθύνει τις διαιρέσεις του Ισραήλ και θα έχει αποδυναμώσει την δημοκρατία του.

ΔΙΚΑΣΤΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

Οι προτάσεις του Νετανιάχου θα είναι σχετικά εύκολο να τεθούν σε εφαρμογή, επειδή το Ισραήλ, σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν έχει άκαμπτο σύνταγμα. Τα σχέδια για την σύνταξη ενός τέτοιου συντάγματος εκπονήθηκαν όταν ιδρύθηκε το Ισραήλ το 1948, και το 1949 εκλέχθηκε για τον σκοπό αυτό μια συντακτική συνέλευση. Όμως η συνέλευση έφτασε σε αδιέξοδο και τα μέλη της αποφάσισαν να μετατρέψουν το σώμα σε νομοθετικό (την Κνέσετ) που θα διατηρούσε την συντακτική εξουσία της συνέλευσης. Αντί να υιοθετήσει ένα ολοκληρωμένο σύνταγμα, η Κνέσετ συμφώνησε ότι το σύνταγμα θα χωριζόταν σε κεφάλαια, καθένα από τα οποία θα περιελάμβανε έναν «βασικό νόμο», που θα γινόταν κάποια μέρα τμήμα ενός επίσημου συντάγματος.

Από το 1949 έως το 1992, το Ανώτατο Δικαστήριο ασκούσε δικαστικό έλεγχο των διοικητικών αποφάσεων, πράγμα που σήμαινε ότι εξέταζε τη νομιμότητα των εκτελεστικών ενεργειών, αλλά δεν μπορούσε να ακυρώσει τη νομοθεσία με την αιτιολογία ότι παραβίαζε τα ατομικά δικαιώματα. Το 1992, ωστόσο, η Κνέσετ ψήφισε δύο βασικούς νόμους που αφορούσαν τα δικαιώματα αυτά: τον «Βασικό Νόμο: Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια και Ελευθερία» και τον «Βασικό Νόμο: Ελευθερία του Επαγγέλματος». Αυτοί οι νόμοι ήταν καινοφανείς όχι μόνο επειδή προστάτευαν ορισμένα δικαιώματα, όπως η αξιοπρέπεια, η ελευθερία, η ιδιωτική ζωή, η ιδιοκτησία, η μετακίνηση, και το επάγγελμα, αλλά και επειδή περιείχαν τις λεγόμενες ρήτρες περιορισμού που όριζαν ότι τα απαριθμούμενα δικαιώματα μπορούσαν να περιοριστούν μόνο εάν η παρέκκλιση ήταν συμβατή με τις αξίες του κράτους, είχε θεσπιστεί για τον κατάλληλο σκοπό, και σε βαθμό όχι μεγαλύτερο από αυτόν που απαιτείται. Σε αυτήν την βάση, τρία χρόνια αργότερα, το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι οι βασικοί νόμοι ήταν ανώτεροι από την συνήθη νομοθεσία και ότι είχε συνεπώς την εξουσία να ακυρώσει κάθε νομοθεσία που τους παραβίαζε.

Έκτοτε, το Ανώτατο Δικαστήριο έχει ακυρώσει 22 νόμους και διατάξεις σε θέματα όπως η φυλάκιση αιτούντων άσυλο, η ιδιωτικοποίηση των φυλακών, και η απαλλοτρίωση ιδιωτικής παλαιστινιακής γης για την δημιουργία εβραϊκών οικισμών στην Δυτική Όχθη. Με την πάροδο του χρόνου, το δικαστήριο ερμήνευσε επίσης το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια που κατοχυρώνεται στον βασικό νόμο ως δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου και στην ισότητα.