Εκτός παράταξης

Τον τελευταίο χρόνο, πολλοί Δυτικοί αναλυτές θεωρούσαν τον πόλεμο στην Ουκρανία ως ένα σημείο καμπής στην γεωπολιτική, καθώς έφερε κοντά όχι μόνο τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ, αλλά και έναν ευρύτερο φιλελεύθερο συνασπισμό για την αντιμετώπιση της ρωσικής επιθετικότητας. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη, οι χώρες σε όλο τον κόσμο θα έπρεπε φυσικά να υποστηρίξουν την Δύση σε αυτήν την καθοριστική διαμάχη μεταξύ δημοκρατίας και απολυταρχίας.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, σε μια εικονική συνάντηση με τον πρωθυπουργό της Ινδίας, Narendra Modi, τον Απρίλιο του 2022. . Kevin Lamarque / Reuters / Foreign Affairs illustration
-----------------------------------------------------------

Ωστόσο, πέρα από τα σύνορα της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης, οι τελευταίοι 12 μήνες ήταν πολύ διαφορετικοί. Στην αρχή του πολέμου, πολλές χώρες του παγκόσμιου Νότου δεν ταυτίζονταν ούτε με την Δύση ούτε με την Ρωσία. Αρκετές από αυτές -συμπεριλαμβανομένων μεγάλων δημοκρατιών όπως η Ινδία, η Ινδονησία, και η Νότια Αφρική, καθώς και πολλές άλλες χώρες της Αφρικής- απείχαν από τα ψηφίσματα που καταδίκαζαν την Ρωσία στην Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Πολλές ήταν επίσης απρόθυμες να υιοθετήσουν επίσημα τις οικονομικές κυρώσεις της Δύσης κατά της Ρωσίας, ενώ τις σέβονταν στην πράξη, και, καθώς ο πόλεμος εξελισσόταν, ορισμένες από αυτές επεδίωκαν να διατηρήσουν τις σχέσεις τους τόσο με την Ρωσία όσο και με την Δύση.

Επιπλέον, σε πολλά μέρη του κόσμου, τα πιο κρίσιμα ζητήματα του 2022 είχαν ελάχιστη σχέση με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Βγαίνοντας από τον όλεθρο της πανδημίας και αντιμέτωπες με εκτεταμένες προκλήσεις που κυμαίνονται από την κρίση χρέους έως την επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας και την κλιματική αλλαγή, πολλές αναπτυσσόμενες χώρες έχουν αποξενωθεί εξ αιτίας αυτού που θεωρούν ως εγωκεντρισμό της Δύσης και της Κίνας και της Ρωσίας. Γι' αυτές, ο πόλεμος στην Ουκρανία αφορά το μέλλον της Ευρώπης, όχι το μέλλον της παγκόσμιας τάξης, και ο πόλεμος έχει γίνει αντιπερισπασμός από τα πιο πιεστικά παγκόσμια ζητήματα της εποχής μας.

Ωστόσο, παρά την απογοήτευση αυτή, δεν έχει ακόμη αναδειχθεί ένας συνεκτικός τρίτος δρόμος, μια σαφής εναλλακτική λύση στον σημερινό ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων. Αντ' αυτού, οι χώρες αυτές προσπάθησαν να συμβιβαστούν με τις σημερινές πραγματικότητες, για παράδειγμα σεβόμενες τις Δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, σε ένα διεθνές σύστημα που δεν εμπνέει πλέον μεγάλη πίστη στην συνάφειά του με την ασφάλεια και τις οικονομικές τους ανησυχίες. Υπό αυτήν την έννοια, για πολλά μέρη του πλανήτη, ένας χρόνος πολέμου στην Ουκρανία έκανε λιγότερα για να επαναπροσδιορίσει την παγκόσμια τάξη, παρά για να την αποπροσανατολίσει περισσότερο, εγείροντας νέα ερωτήματα σχετικά με το πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν οι επείγουσες διακρατικές προκλήσεις.

ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΝΤΙΠΑΛΟΤΗΤΑ, ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΙΣΧΥΣ

Ένας χρόνος πολέμου στην Ουκρανία έχει αποδυναμώσει την παγκόσμια τάξη με δύο σημαντικούς τρόπους. Πρώτον, η ρωσική εισβολή, σε συνδυασμό με τις συνεχιζόμενες επιπτώσεις της πανδημίας και της παγκόσμιας οικονομικής επιβράδυνσης, μείωσε τόσο την ισχύ όσο και το κύρος των μεγάλων δυνάμεων. Η μείωση ήταν πιο εμφανής για την ίδια την Ρωσία: στην απρόβλεπτη πορεία του πολέμου, στην αυξανόμενη οικονομική και πολιτική απομόνωση της χώρας, και στην επιτάχυνση της παρακμής της. Λιγότερο εμφανής ήταν στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες κατάφεραν να αντιδράσουν δυναμικά στον πόλεμο χωρίς να εμπλέξουν τις δικές τους δυνάμεις ή να προκαλέσουν σοβαρή κλιμάκωση, ενώ ταυτόχρονα ενίσχυσαν την Δυτική ενότητα και παρέμειναν επικεντρωμένες στο κύριο παιχνίδι στην Ασία.

Οι ανησυχίες, ωστόσο, παραμένουν σχετικά με το ενδεχόμενο οι Ηνωμένες Πολιτείες να αποσπαστούν λόγω της Ουκρανίας από τον ρόλο τους αλλού, ιδίως στη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Η εσπευσμένη απόσυρση από το Αφγανιστάν το 2021 δημιούργησε επίσης ερωτήματα σχετικά με την αντοχή και την επιμονή των ΗΠΑ, ιδίως τώρα που εισέρχονται σε έναν νέο προεδρικό εκλογικό κύκλο. Επίσης, η δική τους εσωτερική πολιτική δεν επέτρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες να παρέχουν εποικοδομητική ηγεσία στο διεθνές πολυμερές σύστημα. Για την Ευρώπη, ο πόλεμος έχει περιορίσει την ικανότητά της να διαδραματίζει έναν ευρύτερο παγκόσμιο ρόλο, δεδομένης της ενασχόλησής της με την ευρωπαϊκή τάξη για το ορατό μέλλον, ανεξάρτητα από το αν ο πόλεμος θα καταλήξει σε νίκη για οποιαδήποτε πλευρά ή σε μια παρατεταμένη παγωμένη σύγκρουση.

Η Κίνα, επίσης, έχει επιβαρυνθεί από τον πόλεμο. Λόγω των δευτερογενών επιπτώσεών του στην παγκόσμια οικονομία, στις εισαγωγές ενέργειας και τροφίμων της Κίνας, και στην εικονική συμμαχία της Κίνας με την Ρωσία, ο πόλεμος περιόρισε την επιρροή του Πεκίνου στο εξωτερικό. Σε αντίθεση με άλλα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, η Κίνα δεν έχει διαδραματίσει ουσιαστικό πολιτικό ή στρατιωτικό ρόλο στην κρίση της Ουκρανίας. Άλλες μεσαίες δυνάμεις εκτός Ευρώπης έχουν βιώσει παρόμοιες επιπτώσεις. Αλλά στην περίπτωση της Κίνας, δύο πρόσθετοι παράγοντες έχουν παίξει ρόλο. Ο ένας ήταν οι εσωτερικές ανησυχίες του Πεκίνου κατά το μεγαλύτερο μέρος του έτους με την δική του οικονομική επιβράδυνση και την ανάγκη του να προβάλει μια ομαλή προετοιμασία για το 20ό Συνέδριο του Κόμματος τον Οκτώβριο. Ο άλλος ήταν η πολιτική μηδενικής COVID της Κίνας, η οποία επέτεινε την προσήλωσή της στο εσωτερικό. Μαζί, αυτές οι εσωτερικές ανησυχίες ενίσχυσαν τις επιπτώσεις της μη παραγωγικής διπλωματίας του «Πολεμιστή-Λύκου» (Wolf Warrior diplomacy) της Κίνας, η οποία δημιούργησε μια ανικανότητα να βρεθούν λύσεις μέσω διαπραγματεύσεων σε διμερείς διαφορές ή να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο σε διακρατικά ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή και η κρίση χρέους των αναπτυσσόμενων χωρών.