Οι ήσυχοι Ρώσοι

Το περασμένο καλοκαίρι, στοιχεία έρευνας του Κέντρου Levada, του μοναδικού ανεξάρτητου οργανισμού δημοσκοπήσεων της Ρωσίας, έδειξαν ότι σχεδόν οι μισοί από τους ερωτηθέντες έδιναν ελάχιστη ή καθόλου προσοχή στα γεγονότα στην Ουκρανία. «Το υψηλό ποσοστό έγκρισης του πολέμου που βλέπουμε είναι συνάρτηση της μη συμμετοχής του κόσμου», μου είπε ο Denis Volkov, διευθυντής του κέντρου. Ο Volkov μοιράστηκε τις εντυπώσεις του από τις ομάδες εστίασης που ο ίδιος και οι συνάδελφοί του πραγματοποίησαν σε διάφορες ρωσικές πόλεις μετά την εισβολή. «Οι άνθρωποι μας λένε ότι γνωρίζουν ότι κάπου πέφτουν βόμβες, αλλά δεν μπορούν να κάνουν τίποτα γι' αυτό, και ότι όλα αυτά είναι μάλλον τραυματικά -οπότε καλύτερα να μην κοιτάζουν προς αυτήν την κατεύθυνση ή να μην το σκέφτονται πολύ». Διαφορετικά, έλεγαν ξανά και ξανά στον Volkov, «θα αρρωστήσουμε».

ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΣΤΙΚΟ ΚΟΙΝΟ

Αυτή η παθητικότητα δέχθηκε έντονη πίεση τον περασμένο Σεπτέμβριο, όταν ο Πούτιν, που χρειαζόταν νέα στρατεύματα για να ενισχύσει τις ρωσικές γραμμές στην Ουκρανία, ανακοίνωσε [2] μια «μερική επιστράτευση», σύμφωνα με την οποία ο στρατός θα στρατολογούσε αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσους άνδρες σε μάχιμη ηλικία. Η κυβέρνηση δεν ξεκαθάρισε τους ακριβείς όρους και κανόνες της επιστράτευσής της, και οι οικογένειες σε ολόκληρη την Ρωσία φοβήθηκαν ότι θα μπορούσε να αποδειχθεί πιο εκτεταμένη και αδιάκριτη από όσο υποσχέθηκε ο Πούτιν. (Υπό αυτή την έννοια, οι λαϊκοί άνθρωποι, ακόμη και αν τείνουν να μην αντιστέκονται ενεργά στο κράτος, έχουν καθαρή εικόνα για την τάση του για προδοσία). Εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσοι, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν άντρες που μπορούσαν να επιστρατευθούν, εγκατέλειψαν την χώρα μέσα σε λίγες εβδομάδες -ένα σημάδι ότι ένας σημαντικός αριθμός λαϊκών ανθρώπων δεν μπορούσε εύκολα να μετατραπεί σε ριζοσπάστες.

Τον Σεπτέμβριο, στον απόηχο των κινητοποιήσεων, το Κέντρο Levada κατέγραψε την μεγαλύτερη πτώση της δημόσιας διάθεσης -το ποσοστό των Ρώσων που δήλωσαν ότι αισθάνονται άγχος, θυμό, ή φόβο- σε έναν μόνο μήνα από τότε που η Ρωσία χρεοκόπησε το 1998, όταν η οικονομία κατέρρευσε και οι οικονομίες των Ρώσων καταστράφηκαν. Το ποσοστό των ερωτηθέντων που δήλωσαν ότι αισθάνονται άγχος αυξήθηκε κατά 15 ποσοστιαίες μονάδες˙ εκείνοι που δήλωσαν ότι φοβούνται αυξήθηκαν κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες. Η στρατολόγηση τρόμαξε και αποπροσανατόλισε τους Ρώσους.

«Θα μπορούσατε να ακούσετε κάτι για τον πόλεμο στην τηλεόραση για λίγα λεπτά το βράδυ», μου είπε ο Schulmann. «Ο παρουσιαστής ειδήσεων φλυαρεί και εσείς γνέφετε μαζί του, χωρίς να σκέφτεστε και πολύ. Έτσι έχουν συνηθίσει οι άνθρωποι να ζουν εδώ και 20 χρόνια». Αλλά ξαφνικά, οι κανόνες άλλαξαν. «Οι άνθρωποι δεν ήταν προετοιμασμένοι για την στιγμή που κάποιος θα τους χτυπούσε την πόρτα», είπε ο Schulmann.

Ωστόσο, η επιστράτευση αποδείχθηκε γρήγορα ότι δεν ήταν τόσο μια ρήξη με το status quo όσο μια συνέχισή του, αν και σε πολύ πιο έμφορτες συνθήκες. Η αρχική, πιο ενεργή φάση της επιστράτευσης -όταν οι άνδρες επιστρατεύονταν σε μεγάλους αριθμούς και οι αστυνομικοί και στρατιωτικοί υπάλληλοι χτένιζαν τους δρόμους, τους χώρους εργασίας, τα εστιατόρια, και τους σταθμούς του μετρό αναζητώντας στρατεύσιμους- είχε τελειώσει σε έναν ή δύο μήνες. Οι Ρώσοι που δεν είχαν επιστρατευθεί ή που δεν είδαν τα άμεσα μέλη της οικογένειάς τους να καλούνται, μπόρεσαν να επιστρέψουν στην συνήθη κατάσταση αποστασιοποίησης. Τουλάχιστον προς το παρόν, οι περισσότεροι άνδρες και οι περισσότερες οικογένειες είχαν αποφύγει το πρόβλημα.

Αυτή η περίοδος αυξημένου άγχους και αβεβαιότητας έκανε την ρωσική κοινωνία να στηριχθεί ακόμη περισσότερο στον θεμελιώδη πραγματισμό της. Οι περισσότεροι Ρώσοι έχουν απαλλαγεί από την ευθύνη για οτιδήποτε δεν τους αφορά προσωπικά. Και ακόμη και οι Ρώσοι που επηρεάζονται προσωπικά από τον πόλεμο -ας πούμε, ένας γονέας του οποίου ο γιος επιστρατεύτηκε- έχουν την τάση να απομονώνουν, αρνούμενοι να επιτρέψουν σε αυτήν την περιπλοκή να τους οδηγήσει να αμφισβητήσουν αν ο πόλεμος είναι δίκαιος ή αν ο Πούτιν [3] έχει κάνει στρατηγικό λάθος. Αντί να αντιμετωπίσουν άμεσα την κυβέρνησή τους, έχουν επικεντρωθεί στην προσαρμογή: να βγάλουν τα παιδιά τους από την χώρα, ίσως, ή να βρουν μια δουλειά σε μια κατηγορία που τους καθιστά μη επιλέξιμους για στράτευση.

Δεδομένου του κλίματος λογοκρισίας και καταστολής κατά την διάρκεια του πολέμου στην Ρωσία, είναι δύσκολο να μετρηθεί η πραγματική δημόσια υποστήριξη για τον πόλεμο εκεί. Η δημοσκόπηση του Levada Center από τα τέλη του περασμένου έτους έδειξε ότι, αν και τα τρία τέταρτα των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι υποστηρίζουν την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», πάνω από τους μισούς δήλωσαν ότι ήρθε η ώρα η Ρωσία να εμπλακεί σε διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό της -ένα σημάδι ότι ο ενθουσιασμός ίσως να φθίνει. Παραδόξως, το αίσθημα αδυναμίας και ανασφάλειας που προκαλεί ο πόλεμος μπορεί επίσης να παίξει προς όφελος του Πούτιν. Όταν η χώρα σου βρίσκεται σε πόλεμο, ακόμη και αν δεν σου αρέσει ή ακόμη και δεν καταλαβαίνεις αυτόν τον πόλεμο, η σκέψη της ήττας μπορεί να είναι παραλυτική. Ακόμα και κάποιοι Ρώσοι που δεν τρέφουν καμία καλή διάθεση προς τον Πούτιν ανησυχούν για το τι μπορεί να φέρει η ήττα: παρατεταμένες οικονομικές δυσκολίες ή μια χαοτική κατάρρευση του καθεστώτος.

ΑΠΟΔΕΧΟΜΕΝΟΙ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ