Η επερχόμενη κρίση διαδοχής του Ιράν

Η Ισλαμική Δημοκρατία, φυσικά, έχει διάφορες κρατικές οντότητες που θεωρητικά εκπροσωπούν ολόκληρη την χώρα. Αλλά στην πράξη, οι φορείς αυτοί βρίσκονται σε σχεδόν συνεχή σύγκρουση. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, για παράδειγμα, το Υπουργείο Εξωτερικών και η Δύναμη Quds του IRGC διαπληκτίστηκαν για το ποιος θα χειρίζεται το χαρτοφυλάκιο εξωτερικών υποθέσεων της χώρας για το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, και τη Μέση Ανατολή. Η μάχη συνεχίζεται, παρόλο που τόσο το Υπουργείο όσο και η Δύναμη Quds διοικούνται από σκληροπυρηνικά πρόσωπα. Τον Αύγουστο του 2022, ο διοικητής της Δύναμης Quds μέχρι που απέκλεισε το υπουργείο Εξωτερικών από την διοργάνωση συνάντησης με τον σημαίνοντα Ιρακινό Σιίτη κληρικό, Muqtada al-Sadr. Τον Απρίλιο, ο αναπληρωτής επικεφαλής της ρυθμιστικής Αρχής ασφαλίσεων του Ιράν ενθάρρυνε δημοσίως το κοινοβούλιο να παραπέμψει σε δίκη τον υπουργό Βιομηχανίας της χώρας. Και το Υπουργείο Πολιτισμού του Ιράν βρίσκεται σε αντιπαράθεση με την εθνική ραδιοτηλεοπτική υπηρεσία του Ιράν για το ποιος έχει την εξουσία να λογοκρίνει το περιεχόμενο των συνδρομητικών υπηρεσιών ροής.

Άλλες συγκρούσεις μαίνονται στους θεσμούς του Ιράν. Στις αρχές του 2021, για παράδειγμα, οι εσωτερικές διαμάχες εντός του πολιτικού γραφείου του IRGC προκάλεσαν την αποπομπή του επικεφαλής του επιχειρηματικού ομίλου του IRGC. (Το αποπεμφθέν στέλεχος αποκλείστηκε στην συνέχεια από το να κατέβει στις προεδρικές εκλογές). Τον Φεβρουάριο του 2022, μια ηχητική καταγραφή που διέρρευσε έδειχνε τους διοικητές του IRGC, συμπεριλαμβανομένου του ισχυρού στρατηγού, Κασέμ Σουλεϊμανί, ο οποίος σκοτώθηκε σε αεροπορική επιδρομή των ΗΠΑ το 2020, να διαπληκτίζονται για την εμπλοκή τους σε μια τεράστια υπόθεση οικονομικής διαφθοράς. Οι εσωτερικές διαμάχες στην εταιρεία ραδιοτηλεόρασης της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν οδήγησαν σε αρκετές αλλαγές στην ανώτερη ηγεσία της. Παρόμοιες εσωτερικές διαμάχες έχουν προκύψει μεταξύ των σκληροπυρηνικών που είναι υπεύθυνοι για τα πυρηνικά ζητήματα. Ο επικεφαλής διαπραγματευτής της χώρας για τα πυρηνικά, ο Αλί Μπαγκερί Κανί, ήρθε πρόσφατα σε ρήξη με τον Σαΐντ Τζαλιλί, τον πρώην προϊστάμενό του, για ένα σχέδιο συμφωνίας που υποστήριζε ο Κανί. Σε απάντηση, ο Μπαγκερί απομάκρυνε έναν υποστηρικτή του Τζαλιλί από την ομάδα διαπραγμάτευσης.

Στο Ιράν, η άτυπη εξουσία των ελίτ ήταν πάντα μεγαλύτερη από εκείνη των επίσημων γραφειοκρατικών οργανώσεων, γεγονός που τείνει να καθιστά τέτοιες διαπροσωπικές διαμάχες πιο σημαντικές από τις θεσμικές συγκρούσεις. Αλλά αυτές οι προσωπικές διαμάχες σπάνια αφορούν πολιτικές διαιρέσεις ή ιδεολογικές αιτίες. Αντίθετα, οι προσωπικές φιλοδοξίες για την απόκτηση εξουσίας και τον έλεγχο των δημόσιων πόρων και των οικονομικών κερδών οδηγούν τις συγκρούσεις μεταξύ των ελίτ. Ο εγωιστικός χαρακτήρας αυτών των διαμαχών σημαίνει ότι οι ελίτ θα πολεμήσουν μεταξύ τους ακόμη και αν αυτό κοστίσει στις παρατάξεις τους ευκαιρίες. Θα πολεμήσουν ακόμη και αν αυτό υπονομεύει την ικανότητά τους να κυβερνούν.

Αυτό ήταν ιδιαίτερα εμφανές κατά την διάρκεια των προεδρικών εκλογών του Ιουνίου 2021. Ορισμένοι μεταρρυθμιστές ηγέτες μποϊκοτάρισαν τις εκλογές. Πολλοί συντηρητικοί υποψήφιοι διέδιδαν φήμες ότι ο σκληροπυρηνικός επικρατέστερος υποψήφιος, Εμπραχίμ Ραϊσί, είχε αποκλειστεί από τον διαγωνισμό. Ισχυρίστηκαν, για παράδειγμα, ότι ο Χαμενεΐ του είχε απαγορεύσει να είναι υποψήφιος,

Ο Ραϊσί τελικά κέρδισε. Αλλά οι διαφωνίες εντός της συντηρητικής ελίτ ήταν τόσο έντονες που ο πρόεδρος δεν μπόρεσε να ανακοινώσει την επιλογή του αντιπροέδρου παρά μόνο δύο μήνες μετά τη νίκη του. Του πήρε αρκετούς ακόμη μήνες για να ορίσει τον διοικητή της κεντρικής τράπεζας, καθώς διάφορες ομάδες συμφερόντων στο στρατόπεδό του ανταγωνίζονταν για την θέση. Καθώς το νόμισμα του Ιράν κατέρρευσε, ο Ραϊσί αναγκάστηκε να αντικαταστήσει τον Δεκέμβριο του 2022 τον διοικητή της τράπεζας με ένα άτομο που πρόσκειται σε διαφορετική ομάδα.

ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΙ

Το χάος στην ιρανική πολιτική προϋπήρχε του Χαμενεΐ. Αλλά ο σημερινός ανώτατος ηγέτης έχει κάνει ελάχιστα για να βοηθήσει στην εμπέδωση της τάξης στο σύστημα. Αντιθέτως, ο Χαμενεΐ δημιούργησε έναν προσωποπαγή τύπο διακυβέρνησης υπό τον οποίο η ελίτ δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να αναπτύξει οντότητες και διαδικασίες ικανές να μεσολαβήσουν στις συγκρούσεις της ή να αθροίσουν τα διαφορετικά συμφέροντά της. Αυτό με την σειρά του έκανε την εξουσία επισφαλή και οδήγησε σε συνεχείς εναλλαγές. Η ελίτ θεωρεί τους κρατικούς θεσμούς όχι ως χώρους για την υλοποίηση οργανωμένων πολιτικών οραμάτων αλλά ως προσωρινά φέουδα στα οποία μπορεί να εκμεταλλεύεται τους δημόσιους πόρους και να εκπληρώνει τους ατομικούς της στόχους. Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτό καθιστά επίσης την θεσμική της βάση ελάχιστα χρήσιμη για τις ατζέντες μεγιστοποίησης της εξουσίας της.

Ίσως το καλύτερο και πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι ο Σαντέκ Αμολί Λαριτζανί, πρώην ανώτατος δικαστής του Ιράν, πρώην μέλος του Συμβουλίου Φρουρών (το οποίο μπορεί να ασκήσει βέτο ή να τροποποιήσει τη νομοθεσία), και νυν πρόεδρος του Συμβουλίου Σκοπιμότητας (το οποίο επιλύει τις διαφορές μεταξύ του κοινοβουλίου και του Συμβουλίου Φρουρών). Παρά όλες τις θεσμικές του θέσεις, οι οποίες πολλοί αναλυτές υπέθεσαν ότι υποδήλωναν ότι ήταν ο διάδοχος του Χαμενεΐ, ο Λαριτζανί δεν έχει πλέον ουσιαστική εξουσία. Ένας από τους συντρόφους του καταδικάστηκε σε 31 χρόνια φυλάκισης για διαφθορά. Ένας από τους κύριους πρώην διορισμένους του, ο διαβόητος δημόσιος και επαναστατικός εισαγγελέας, Αμπάς Τζαφαρί, οδηγεί τώρα ταξί στους δρόμους της Τεχεράνης.