Η συνωμοσία κατά της Ρωσίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η συνωμοσία κατά της Ρωσίας

Πώς ο Πούτιν αναβίωσε τον σταλινικό αντιαμερικανισμό για να δικαιολογήσει έναν αποτυχημένο πόλεμο
Περίληψη: 

Ο εναγκαλισμός του συνωμοτικού αντιαμερικανισμού από τον Πούτιν είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος λόγω της αυξανόμενης αδιαφορίας του καθεστώτος του για τις παλιές κόκκινες γραμμές. Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, τουλάχιστον, και οι δύο πλευρές συμφώνησαν ότι οι συνέπειες της πρόκλησης ζημιών μεταξύ τους θα ήταν απαράδεκτες.

Ο ANDREI KOLESNIKOV είναι ανώτερος συνεργάτης στο Carnegie Endowment for International Peace.

Όταν δύο μη επανδρωμένα αεροσκάφη έπεσαν στην στέγη του Κρεμλίνου στις αρχές του Μαΐου, ο εκπρόσωπος του Ρώσου προέδρου, Ντμίτρι Πεσκόφ, δεν χρειάστηκε να περιμένει την έρευνα που θα εντόπιζε τον ένοχο. Η επίθεση ήταν μεθοδευμένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όχι από την Ουκρανία, δήλωσε με αυτοπεποίθηση. «Το Κίεβο κάνει μόνο όσα του λένε να κάνει», εξήγησε. Λίγες ημέρες αργότερα, αφού ο Ρώσος συγγραφέας, Zakhar Prilepin, ένθερμος Ρώσος εθνικιστής και ειλικρινής υποστηρικτής του πολέμου, παραλίγο να δολοφονηθεί από βόμβα που είχε τοποθετηθεί στο αυτοκίνητό του, το υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας δήλωσε με την ίδια σιγουριά ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονταν πίσω και από αυτό το έγκλημα. Αυτό συνέβη παρά το γεγονός ότι το πρόσωπο που αναγνωρίστηκε ως ο κύριος ύποπτος ήταν σαφώς κάποιος από το περιθώριο της κοινωνίας, ο οποίος, όπως και ο Prilepin, είχε προφανώς πολεμήσει στο πλευρό των αυτονομιστών που υποστηρίζονταν από την Ρωσία στην περιοχή της Ντονμπάς στην Ουκρανία.

26052023-1.jpg

Υποτιθέμενη επίθεση με μη επανδρωμένο αεροσκάφος στο Κρεμλίνο, στη Μόσχα, τον Μάιο του 2023. Handout / Reuters
----------------------------------------------------

Αυτοί οι ισχυρισμοί δεν είναι τυχαίοι. Καθώς η «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» της Μόσχας στην Ουκρανία εξελίσσεται σε έναν μακρύ και δύσκολο πόλεμο, η παλιά ιδεολογία του ρωσικού μεσσιανισμού, που είχε ήδη γίνει το προτιμώμενο εργαλείο του Κρεμλίνου για την χειραγώγηση της κοινής γνώμης, έχει μετατραπεί σε ένα είδος καθοριστικής λογικής για το καθεστώς. Πλέον η Ρωσία δεν υποτάσσει μια αδύναμη και άβουλη Ουκρανία που έχει πέσει στα μάγια των «νεοναζί». Σύμφωνα με τη νέα διαμόρφωση, ο πραγματικός αγώνας της Ρωσίας είναι εναντίον των πανίσχυρων Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες θέλουν να την καταστρέψουν, ενώ η Ουκρανία -όπως και η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ- είναι απλώς ένας υπάκουος δορυφόρος των ΗΠΑ. Για το Κρεμλίνο, μια μοχθηρή αμερικανική συνωμοσία προσφέρει μια βολική εξήγηση για το γιατί ο πόλεμος έχει τραβήξει τόσο πολύ και γιατί ο Πούτιν αποδείχθηκε ότι τελικά δεν είναι και τόσο μεγάλος στρατιωτικός στρατηγός. Βοηθά επίσης να εξηγηθεί στους μέσους Ρώσους γιατί ξεκίνησε ο πόλεμος εξαρχής.

Σε αυτό το πλαίσιο, η «ειδική επιχείρηση» έχει εξελιχθεί από μια προσπάθεια ανάκτησης χαμένων αυτοκρατορικών εδαφών σε μια πολιτισμική μάχη μεταξύ των δυνάμεων του καλού, που ενσαρκώνει η Ρωσία, και των δυνάμεων του κακού, οι οποίες μερικές φορές αποκαλούνται «σατανικές», που ενσαρκώνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους. Ήδη, αυτή η απλή ιδέα έχει λάβει εξωφρενικές διαστάσεις. Τον Μάιο, ο Νικολάι Πατρούσεφ, ο επικεφαλής του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσίας, προέβλεψε ότι οι Αμερικανοί θα επιδιώξουν σύντομα να εκμεταλλευτούν τις τεράστιες εκτάσεις της Ρωσίας για σκοπούς επανεγκατάστασης, επειδή μια επικείμενη έκρηξη του υπερηφαιστείου κάτω από το Εθνικό Πάρκο Yellowstone θα τους αφήσει άστεγους. (Το γεγονός ότι ένας ανώτερος Ρώσος αξιωματούχος υποστήριζε μια τόσο παράλογη θεωρία συνωμοσίας προκάλεσε παραλήρημα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα οποία δανείστηκαν την διάσημη ρήση του τσάρου Αλέξανδρου Γ': «Η Ρωσία έχει μόνο τρεις συμμάχους: τον στρατό, το ναυτικό, και το ηφαίστειο Yellowstone»).

Αλλά το Κρεμλίνο είναι απολύτως σοβαρό. Με την εμμονή του στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Πούτιν αξιοποιεί τα ύστερα σταλινικά δόγματα που αποτέλεσαν τα ιδεολογικά θεμέλια του Ψυχρού Πολέμου: οι Ηνωμένες Πολιτείες κυβερνούν τον κόσμο και πάντα ήθελαν να μας αποδυναμώσουν, αν όχι να μας καταστρέψουν. Φυσικά, πολλοί απλοί Ρώσοι -τουλάχιστον όταν δεν τους λέει το ρωσικό κράτος το αντίθετο- έχουν την τάση να είναι αδιάφοροι ή ακόμη και ευμενείς απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά όπως ήξερε ο Στάλιν και ανακάλυψε ο Πούτιν, αυτές οι στάσεις μπορούν να μετατοπιστούν με αποτελεσματική προπαγάνδα.

Με το να δημιουργήσει έναν μοχθηρό, παντοδύναμο αντίπαλο, το καθεστώς Πούτιν μπορεί να στήσει μια νέα δικαιολογία για τον εξαιρετικά δαπανηρό πόλεμο που έχει ήδη διαρκέσει πάνω από έναν χρόνο και φαίνεται απίθανο να τελειώσει σύντομα. Η παρουσία ενός τόσο ισχυρού εξωτερικού εχθρού, φυσικά, δικαιολογεί επίσης την εντατικοποιημένη καταστολή των εσωτερικών εχθρών -αντιφρονούντων, ακτιβιστών των πολιτικών δικαιωμάτων, δικηγόρων, δημοσιογράφων, καθηγητών, και διαφόρων «ξένων πρακτόρων». Το ύστερο σταλινικό καθεστώς λειτουργούσε με την ίδια λογική. Τον Απρίλιο του 1951, ο Τζορτζ Κένναν έγραψε σε αυτές τις σελίδες: «Καμία κυρίαρχη ομάδα δεν θέλει να παραδεχτεί ότι μπορεί να κυβερνήσει τον λαό της μόνο θεωρώντας τον και αντιμετωπίζοντάς τον ως εγκληματία. Για τον λόγο αυτό υπάρχει πάντα η τάση να δικαιολογείται η εσωτερική καταπίεση με την επισήμανση της απειλητικής αδικίας του εξωτερικού κόσμου».

ΚΑΤΑΡΑΜEΝΟΙ ΓΙAΝΚΗΔΕΣ

Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήταν το αρχικό επίκεντρο της ρωσικής ξενοφοβίας. Κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η Γερμανία θεωρήθηκε ο κύριος εχθρός και η πατριωτική υστερία τροφοδοτήθηκε από το αντιγερμανικό συναίσθημα. Στην συνέχεια, στα πρώτα σοβιετικά χρόνια, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο θεωρούνταν οι κύριοι αντίπαλοι -ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν μια μακρινή, ανεπτυγμένη αλλά άψυχη καπιταλιστική κοινωνία από την οποία έπρεπε να δανειστούν τεχνολογία και βιομηχανικούς ειδικούς. Η μετατροπή των Ηνωμένων Πολιτειών σε κύριο εχθρό ήταν περισσότερο ένα μεταπολεμικό φαινόμενο: ακόμη και τότε, ο Στάλιν ήταν αρχικά περισσότερο απασχολημένος με, όπως το έθεσε το 1946, «την αντικατάσταση της κυριαρχίας του Χίτλερ από την κυριαρχία του Τσόρτσιλ», και μέσα στην αυξανόμενη αγγλοφοβία του, παρέβλεψε τη μετατροπή της Αμερικής σε ηγετική δύναμη. Αλλά γρήγορα το αναπλήρωσε τόσο στην προπαγάνδα όσο και στην καταστολή, όταν εμφανίστηκαν στο προσκήνιο οι «Αγγλο-Αμερικανοί κατάσκοποι».