Χάνει η Ρωσία τον έλεγχό της στην Κεντρική Ασία;

Ο περασμένος μήνας σηματοδότησε ένα διπλωματικό ορόσημο για τον Κινέζο πρόεδρο, Σι Τζινπίνγκ. Είχε προσκαλέσει τους ηγέτες πέντε κρατών της Κεντρικής Ασίας στην πόλη Σιάν για την πρώτη κοινή σύνοδο κορυφής τους με την Κίνα. Η υποδοχή, με εορταστικές εκδηλώσεις αντάξιες μιας ολυμπιακής τελετής έναρξης, ήταν πλούσια ακόμη και για τα κινεζικά δεδομένα. Επισημοποίησε την επέλαση της Κίνας σε μια περιοχή που ακόμη και σήμερα αναφέρεται συχνά, καλώς ή κακώς, ως η πίσω αυλή της Ρωσίας. Η μεγαλοπρέπεια και οι έπαινοι που ο Σι και οι καλεσμένοι του από το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Τατζικιστάν, το Τουρκμενιστάν, και το Ουζμπεκιστάν έδωσαν ο ένας στον άλλον, οδήγησαν ορισμένους παρατηρητές [1] να κηρύξουν έναν σινο-ρωσικό αγώνα για την Κεντρική Ασία στον οποίο το Πεκίνο μόλις είχε σημειώσει μια νίκη εις βάρος του Κρεμλίνου.

Ο Κινέζος πρόεδρος, Σι Τζινπίνγκ, και ο πρόεδρος του Ουζμπεκιστάν, Σαβκάτ Μιρζιγιόγεφ, στην Σιάν, στην Κίνα, τον Μάιο του 2023. Mark Cristino / Reuters
-------------------------------------------

Στην πραγματικότητα, τα παιχνίδια ισχύος της Κίνας και της Ρωσίας στην Κεντρική Ασία είναι πολύπλοκα και λεπτεπίλεπτα. Η επιρροή της Κίνας αυξάνεται, αλλά το Πεκίνο δεν βρίσκεται κοντά στο να σφετεριστεί τη Μόσχα ως τον πραγματικό ηγεμόνα της Κεντρικής Ασίας. Επιπλέον, η όποια αντιπαλότητα υπάρχει, αντισταθμίζεται κατά πολύ από τα αλληλεπικαλυπτόμενα συμφέροντα και τις οδούς της συνεργασίας. Η Ρωσία ίσως να μεταμορφώνεται στον δευτερεύοντα παράγοντα σε μια βαθύτερη, ασύμμετρη εταιρική σχέση με την Κίνα, αλλά στην Κεντρική Ασία εξακολουθεί να είναι η κυρίαρχη δύναμη και γίνεται περισσότερο, όχι λιγότερο, πρόθυμη να συντονιστεί με την Κίνα.

Αν η αυξανόμενη επιρροή του Πεκίνου στην περιοχή αποκαλύπτει κάτι, αυτό είναι ότι τα κράτη της Κεντρικής Ασίας, περισσότερες από τρεις δεκαετίες μετά την ανεξαρτησία τους από την Σοβιετική Ένωση, αρχίζουν να αναδεικνύονται ως αυτοτελείς περιφερειακοί πολιτικοί παράγοντες και όχι ως αντικείμενα συγκρουόμενων συμφερόντων και φιλοδοξιών των μεγάλων δυνάμεων. Και οι πέντε χώρες της περιοχής πρέπει να ελιχθούν ανάμεσα σε μια ανερχόμενη Κίνα, μια πολεμοχαρή Ρωσία, και ένα βαθύτερο σχίσμα μεταξύ αυτών των δύο γειτόνων και της Δύσης. Για τον σκοπό αυτό, υποστηρίζουν τον Πούτιν χωρίς να γυρίζουν πλήρως την πλάτη τους στην Δύση, και αγκαλιάζουν την Κίνα, ενώ παράλληλα αντισταθμίζουν τα συμφέροντά τους με την βοήθεια της Ρωσίας. Με την σειρά τους, το Πεκίνο και η Μόσχα βαδίζουν προσεκτικά, με πρόθεση να διευθετήσουν τόσο τα μεταξύ τους συμφέροντα όσο και των κρατών της Κεντρικής Ασίας.

Η ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΞΕΝΩΣΗΣ

Η επικρατούσα [2] σοφία [3] είναι ότι αν η Μόσχα και το Πεκίνο έρθουν σε σύγκρουση, αυτή θα είναι πιθανότατα για τα αλληλεπικαλυπτόμενα συμφέροντά τους στην Κεντρική Ασία. Κατά την άποψη αυτή, η Κίνα εκμεταλλεύεται μια στιγμή ρωσικής αδυναμίας που προκλήθηκε από την καταστροφική εισβολή της στην Ουκρανία, και η σύνοδος κορυφής της Σιάν ήταν η εναρκτήρια κίνησή της.

Είναι βέβαιο ότι η παγκόσμια επιρροή της Ρωσίας έχει υποφέρει κατά το τελευταίο έτος, και η Κεντρική Ασία δεν αποτελεί εξαίρεση από αυτήν την άποψη. Δείτε το Καζακστάν, όπου μια πρόσφατη έρευνα της Gallup [4] διαπίστωσε ότι περισσότεροι άνθρωποι τώρα αποδοκιμάζουν παρά εγκρίνουν την επιρροή της Ρωσίας στο εξωτερικό -για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας. Και παρόλο που οι κυβερνήσεις της περιοχής δεν έχουν παρουσιάσει δικές τους κυρώσεις για τον πόλεμο στην Ουκρανία, έχουν ως επί το πλείστον συμμορφωθεί με το Δυτικό καθεστώς κυρώσεων. Αλλά τέτοιες αποκλίσεις από την ατζέντα της Μόσχας είναι πραγματιστικές πράξεις οικονομικής αυτοσυντήρησης, όχι σημάδια πραγματικής ρήξης.

Μόλις μια εβδομάδα πριν από την σύνοδο κορυφής στην Σιάν, και οι πέντε ηγέτες της Κεντρικής Ασίας ταξίδεψαν στη Μόσχα για την ετήσια στρατιωτική παρέλαση της Ημέρας της Νίκης. Η εικόνα του να στέκονται δίπλα στον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν, για να γιορτάσει την σοβιετική νίκη στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ αυτός διεξάγει πόλεμο στην γειτονική Ουκρανία, δεν θα περνούσε απαρατήρητη από τους καλεσμένους του. Αλλά πιθανότατα αποφάσισαν ότι η παρουσία τους ήταν ένα ασφαλέστερο στοίχημα, σίγουροι ότι δεν θα διακινδύνευαν την Δυτική τιμωρία για την παρουσία τους σε μια παρέλαση, αλλά αβέβαιοι για το πώς θα αντιδρούσε σε μια περιφρόνηση ο Πούτιν, ο οποίος τους είχε προσκαλέσει προσωπικά.

Από την έναρξη του πολέμου, η Μόσχα φροντίζει να υπενθυμίζει κατά καιρούς [5] στους γείτονές της την θέση τους στην περιφερειακή ιεραρχία. Σε πολλές περιπτώσεις, αρχής γενομένης από το περασμένο καλοκαίρι, για παράδειγμα, έκλεισε προσωρινά τον πετρελαιαγωγό της Κασπίας, ο οποίος διέρχεται από το ρωσικό έδαφος και χρησιμεύει ως ζωτικός αγωγός για τις εξαγωγές πετρελαίου του Καζακστάν προς την Ευρώπη. Παρόλο που στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις οι ρωσικές Αρχές επικαλέστηκαν τεχνικά ζητήματα ή περιβαλλοντικές ανησυχίες με ελάχιστη αξιοπιστία, οι διακοπές συχνά φαινόταν να γίνονται αφού η κυβέρνηση του Καζακστάν ήρθε σε σύγκρουση με το Κρεμλίνο.

Η Μόσχα έχει πολλούς περισσότερους μοχλούς επιρροής. Αποτελεί κρίσιμη πηγή βασικών αγαθών για το Καζακστάν και το Κιργιστάν, τα συμμετέχοντα μέλη της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης. Το ρωσικό εμπόριο με όλη την Κεντρική Ασία σημειώνει αλματώδη άνοδο, έχοντας αυξηθεί κατά 20% το 2022. Όταν η Ρωσία απαγόρευσε προσωρινά όλες τις εξαγωγές ζάχαρης και αλεύρων στην αρχή του πολέμου, συνέβαλε σε δημοσιονομικά ελλείμματα και πληθωρισμό ρεκόρ σε όλη την περιοχή. Εν τω μεταξύ, οι κάτοικοι της Κεντρικής Ασίας συνεχίζουν να μετακινούνται προς την Ρωσία σε αναζήτηση εργασίας: σύμφωνα με το ρωσικό Υπουργείο Εσωτερικών, πάνω από δέκα εκατομμύρια [6] Κεντροασιάτες μετανάστες εργασίας έφθασαν το 2022, δύο εκατομμύρια άνθρωποι περισσότεροι από όσοι το προηγούμενο έτος.