Χάνει η Ρωσία τον έλεγχό της στην Κεντρική Ασία;

Αυτοί οι οικονομικοί δεσμοί στηρίζονται στην βαθιά εμπιστοσύνη που συνδέει τις πολιτικές ελίτ σε ολόκληρη την περιοχή. Στην Κεντρική Ασία, όπως και στην Ρωσία του Πούτιν, η εξουσία βρίσκεται κυρίως στα χέρια γκριζομάλληδων ανδρών που μεγάλωσαν στην Σοβιετική Ένωση. Γνωρίζονται μεταξύ τους εδώ και δεκαετίες και μιλούν την ίδια γλώσσα, τόσο πολιτισμικά όσο και κυριολεκτικά, καθώς όλοι μιλούν άπταιστα ρωσικά. Το πρώτο ταξίδι για τους νέους ηγέτες και τους ανώτερους αξιωματούχους είναι σχεδόν πάντα στη Μόσχα.

Όλο και πιο συχνά, οι Ρώσοι αξιωματούχοι ανταποδίδουν την χάρη. Το 2022, για πρώτη φορά εδώ και αιώνες, ο Πούτιν επισκέφθηκε και τα πέντε κράτη της Κεντρικής Ασίας μέσα σε ένα έτος. Σχεδόν όλα τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσίας έχουν πραγματοποιήσει παρόμοια ταξίδια μετά την εισβολή στην Ουκρανία, όπως και σημαίνοντες Ρώσοι επιχειρηματίες. Αρκετές πρόσφατες έρευνες των μέσων ενημέρωσης [7] έχουν δείξει ότι πίσω από αυτές τις φιλικές ανεπίσημες ανταλλαγές κρύβονται συστήματα διαφθοράς μέσω των οποίων η Μόσχα βοηθά να γεμίσουν οι τσέπες των κυρίαρχων ελίτ της Κεντρικής Ασίας.

Δεν είναι λιγότερο επίμονος ο ρόλος της Ρωσίας ως πρότυπο αυταρχικής σταθερότητας. Τα τελευταία χρόνια, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, και το Ουζμπεκιστάν έχουν εφαρμόσει περιοριστικούς νόμους που μοιάζουν πολύ με προηγούμενα ρωσικά πρωτότυπα, από την απαγόρευση της «ΛΟΑΤΚΙ προπαγάνδας» [8] μέχρι τους αυστηρότερους ελέγχους στα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και στις μη κυβερνητικές οργανώσεις που συνεργάζονται με Δυτικά ιδρύματα.

Γενικότερα, η Ρωσία εξακολουθεί να διαθέτει σημαντική ήπια ισχύ σε ολόκληρη την Κεντρική Ασία. Τα φιλοκρεμλινικά ρωσικά μέσα ενημέρωσης συνεχίζουν να διαδίδουν προπαγάνδα σε όλες τις πόλεις της περιοχής, και όχι χωρίς επιτυχία: η φήμη της Ρωσίας ίσως να έχει δεχθεί πλήγμα, αλλά σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα [9] του Βαρόμετρου της Κεντρικής Ασίας, το 23% των Καζάκων εξακολουθεί να κατηγορεί την Ουκρανία για τον πόλεμο (το 27% πιστεύει ότι η Ρωσία είναι υπεύθυνη, ενώ οι μισοί ερωτηθέντες είναι αναποφάσιστοι). Στο Κιργιστάν, το 30% κατηγορεί την Ουκρανία και μόνο το 19% θεωρεί υπεύθυνη την Ρωσία.

ΥΠΟΤΙΜΗΜΕΝΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ

Όπως και οι ισχυρισμοί περί εξασθένησης της ρωσικής επιρροής στην Κεντρική Ασία, η άποψη ότι η Κίνα επιδιώκει να αντικαταστήσει την Ρωσία ως ηγεμονική δύναμη της περιοχής είναι ανακριβής. Όπου οι δύο πλευρές διαφωνούν, η Μόσχα δεν έχει άλλη επιλογή από το να υποχωρήσει και να προσαρμοστεί. Αλλά σε πολλά ζητήματα, τα κινεζικά και τα ρωσικά συμφέροντα δεν ανταγωνίζονται. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και το βαθύτερο ρήγμα μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών έχουν φέρει τη Μόσχα και το Πεκίνο πιο κοντά. Αυτή η αλληλεξάρτηση επεκτείνεται και στις σχέσεις τους στην Κεντρική Ασία.

Η άφιξη της Κίνας στην σκηνή δεν είναι πουθενά πιο ορατή από όσο στο εμπόριο και τις επενδύσεις, μεταξύ άλλων μέσω έργων που συνδέονται χαλαρά με την πρωτοβουλία «Ζώνη και Οδός» (Belt and Road Initiative-BRI). Το εμπόριό της με την περιοχή είναι μεγαλύτερο και αυξάνεται ταχύτερα από εκείνο της Ρωσίας, φθάνοντας τα 70 δισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι [10] έναντι των 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων της Ρωσίας. Ωστόσο, αυτή η επέκταση δεν έχει έρθει εις βάρος της Ρωσίας. Μεγάλο μέρος της λαμβάνει τη μορφή εξαγωγών βασικών εμπορευμάτων της Κεντρικής Ασίας προς την Κίνα -εξαγωγές για τις οποίες η Ρωσία, που η ίδια είναι κορυφαίος εξαγωγέας βασικών εμπορευμάτων, έχει ελάχιστη χρήση. Το Πεκίνο έχει επίσης φροντίσει να μην διαταράξει την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση: δεν έχει δημιουργήσει έναν αντίπαλο υπερεθνικό θεσμό ούτε έχει επιδιώξει επίσημα συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου με άλλα μέλη της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης εκτός της Ρωσίας. Εξακολουθεί, βέβαια, να διεξάγει σημαντικό διμερές εμπόριο με τις χώρες αυτές, το οποίο η Μόσχα δεν έχει άλλη επιλογή από το να αποδεχθεί, καθώς δεν μπορεί να ανταγωνιστεί την αγορά, την τεχνολογία, ή τα χρήματα που έχει να προσφέρει το Πεκίνο.

Σε θέματα περιφερειακής ασφάλειας, επίσης, τα κινεζικά και τα ρωσικά συμφέροντα και η επιρροή συχνά αλληλοσυμπληρώνονται. Η ύψιστη προτεραιότητα και για τις δύο πλευρές είναι να διατηρήσουν τα σημερινά καθεστώτα της Κεντρικής Ασίας και να κρατήσουν την Δύση -και κυρίως τις Ηνωμένες Πολιτείες- εκτός. Και κάθε άλλο παρά στο περιθώριο, η Ρωσία παραμένει μια δεσπόζουσα παρουσία: το Καζακστάν, το Κιργιστάν, και το Τατζικιστάν βρίσκονται όλα κάτω από την ομπρέλα ασφαλείας της ως μέρος του υπό ρωσική ηγεσία Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (Collective Security Treaty Organization, CSTO). Το Τατζικιστάν και το Κιργιστάν φιλοξενούν επίσης ρωσικές στρατιωτικές βάσεις και μοιράζονται με την Ρωσία ένα ενιαίο περιφερειακό σύστημα αεράμυνας. Οι στρατοί της περιοχής έχουν στενές σχέσεις συνεργασίας με τους Ρώσους ομολόγους τους, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης σε ρωσικά όπλα με επιδοτούμενες τιμές και της κοινής εκπαίδευσης και κατάρτισης σε ρωσικές ακαδημίες. Ακόμη και το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν, αν και δεν είναι μέλη του CSTO, έχουν διμερείς συμφωνίες με την Ρωσία που περιορίζουν την δυνατότητά τους να επεκτείνουν τους δεσμούς ασφαλείας τους σε άλλα κράτη. Οι συμφωνίες δίνουν επίσης στην Ρωσία την δυνατότητα να παρεμβαίνει πολιτικά και στρατιωτικά σε εσωτερικά ζητήματα του Ουζμπεκιστάν και του Τουρκμενιστάν -δυνάμεις που η Ρωσία χρησιμοποίησε όταν ηγήθηκε μιας «ειρηνευτικής επιχείρησης» του CSTO για να καταστείλει τις συγκρούσεις μεταξύ των ελίτ στο Καζακστάν τον Ιανουάριο του 2022. Το επεισόδιο ήταν μια ισχυρή υπενθύμιση ότι η Μόσχα παραμένει ο μόνος εξωτερικός παίκτης που μπορεί να χρησιμοποιήσει τον στρατό της για να στηρίξει φιλικά καθεστώτα.