ΗΠΑ και Ευρώπη απομακρύνονται

Οι ΗΠΑ αυτό που κάνουν είναι να στέκονται εμπόδιο στη νέα άνοδο των παλαιότερων μεγάλων δυνάμεων που αναστάτωσαν τον κόσμο. Αν δεν υπήρχαν οι ΗΠΑ τα τελευταία 65 χρόνια δεν θα είχαν ίσως τιθασευτεί χώρες όπως η Γερμανία και η Ιαπωνία ενώ η ΕΣΣΔ δεν θα σεβόταν τις κόκκινες γραμμές που τέθηκαν μεταπολεμικά στην Ευρώπη.

Το άλλο παράδοξο είναι ότι σε αντίθεση με το παρελθόν, οι ΗΠΑ ως υπερδύναμη δεν έχουν αμφισβητηθεί από κάποια συμμαχία ανταγωνιστικών δυνάμεων ούτε φαίνεται κάτι τέτοιο στον ορίζοντα, αφού όλοι οι άλλοι, πλην της Κίνας ίσως, δεν εξοπλίζονται με παρόμοιους ρυθμούς. Αλλά και κανείς δεν θεωρεί τις ΗΠΑ ως τέτοια απειλή ώστε να σπεύδει να εξοπλιστεί. Πολύ συχνά, όταν οι ΗΠΑ πάνε σε πόλεμο, πάνε μαζί με πολλούς ακόμη συμμάχους. Πρόκειται, όπως το θέτει ένας Κινέζος αναλυτής, για ένα «θεσμοποιημένο σύστημα ηγεμονίας». Πάντως, ο Kagan παραδέχεται ότι οι ΗΠΑ δεν δείχνουν να σέβονται πάντα το διεθνές πλαίσιο θεσμών που εν πολλοίς οι ίδιες έχουν συστήσει. Ζητούν τη συναίνεση των συμμάχων τους μόνο όταν είναι σίγουρες ότι θα την πάρουν. Γενικά, πάντως, χαίρουν αποδοχής και τούτο διότι οι περισσότερες χώρες συμμερίζονται την αίσθηση του σωστού και του λάθους που έχουν θέσει οι ΗΠΑ. Άλλωστε, την Αμερική την έχουν ανάγκη και για τους περιφερειακούς τους ανταγωνισμούς, και συχνά καταφεύγουν σε αυτή για να ζητήσουν τη συνδρομή της.

ΜΟΝΟΠΟΛΙΚΟΣ Ή ΠΟΛΥΠΟΛΙΚΟΣ Ο ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ;

Δεν είναι, συνεπώς, ο εκδημοκρατισμός, η αλληλεξάρτηση και η παγκοσμιοποίηση που έχουν αποτρέψει τον πόλεμο μεταξύ των μεγάλων αλλά το γεγονός ότι η αμερικανική ισχύς χαίρει τόσο μεγάλης αποδοχής. Τα εθνικά κράτη συνεχίζουν να πολεμούν για εδάφη, δεν άλλαξε αυτό. Και είναι ακόμη πρώιμο να αποφανθούμε αν τα έθνη πήγαν οριστικά στην πλευρά τής ειρήνης. Αν ίσχυε αυτό, τότε θα μείωναν τους εξοπλισμούς. Αντιθέτως, όλοι πλην της Ευρώπης τούς αυξάνουν. Αν κάτι τους αποτρέπει από το να χρησιμοποιήσουν τα όπλα τους είναι η διασπορά της στρατιωτικής ισχύος, γεγονός που καθιστά ασύμφορο τον πόλεμο.

Η Κίνα μπορεί να είναι ισχυρή οικονομικά αλλά πολύ δύσκολα θα γίνει εφάμιλλης ισχύος με τις ΗΠΑ διότι περιστοιχίζεται στην περιοχή της από ισχυρές ανταγωνιστικές δυνάμεις όπως η Ιαπωνία και η Ινδία. Ένα πιθανό σενάριο είναι οι ΗΠΑ να παραμείνουν η πρώτη δύναμη μεταξύ ίσων σε έναν πολυπολικό κόσμο όπως εκείνος του 19ου αιώνα. Σε έναν τέτοιο κόσμο πάντως, εκτιμά ο Αμερικανός συγγραφέας, δεν είναι δεδομένο ότι θα προάγονται οι δημοκρατικές αξίες διότι δυνάμεις με αυταρχικά καθεστώτα όπως η Ρωσία και η Κίνα δεν ενδιαφέρονται για τη δημοκρατία. Αλλά αν υποστεί σχετική αποδυνάμωση η Αμερική, τότε πιθανόν αυτό να επιφέρει και την αποδυνάμωση της δημοκρατίας παγκοσμίως, καθώς το ίδιο συνέβη και με την άνοδο και την πτώση του φασισμού και του κομμουνισμού τον 20ο αιώνα.

Ο έλεγχος της θάλασσας ήταν και είναι ακόμη το πιο κρίσιμο ζήτημα για την ηγεμονία μιας παγκόσμιας δύναμης, και μόνο οι ΗΠΑ μπορούν και θέλουν να διασφαλίσουν σήμερα ανοικτές θάλασσες. Πάντοτε, το ελεύθερο εμπόριο διασφαλιζόταν μόνο όταν ηγεμόνευε μία και μόνο δύναμη. Αντίθετα, αν επέρχονταν σχετική ισορροπία δυνάμεων, η Κίνα μάλλον θα φρόντιζε να κλείσει το «σύστημα» και όχι να το ανοίξει περισσότερο. Οι ηγεμονεύουσες δυνάμεις θέλουν παραδοσιακά ανοικτές αγορές και όχι προστατευτικές. Αντίθετα, η Κίνα εφαρμόζει προστατευτισμό, και αν επικρατήσει παγκοσμίως, θα είναι η πρώτη φορά που μια ηγεμονεύουσα δύναμη θα τίθεται κατά των ανοικτών αγορών. Επιπλέον, ο κινεζικός όπως και ο ρώσικος καπιταλισμός είναι εν πολλοίς κρατικός δηλ. δεν ενδιαφέρεται τόσο ή μόνο για το κέρδος όσο για την επαύξηση της κρατικής ισχύος και της κρατικής ασφάλειας. Και πάντως, μπορεί η Κίνα να είναι η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου ως προς το ΑΕΠ αλλά το κατά κεφαλήν της εισόδημα είναι ακόμη τριτοκοσμικό. Ας έχουμε επίσης υπόψη, μας υπενθυμίζει ο Kagan, ότι το Πεκίνο καλείται να κληρονομήσει έναν κόσμο στη δόμηση του οποίου δεν είχε καμία συμμετοχή και ο οποίος δεν απηχεί τον τρόπο που το ίδιο καταλαβαίνει τα πράγματα. Είναι βέβαια αλήθεια ότι ούτε και οι ΗΠΑ είχαν φιλοδοξίες να αναλάβουν ευθύνες πλανητικής δύναμης το 1940 και το έκαναν μόνο επειδή αναγκάστηκαν.

Σε κάθε περίπτωση, ένας πολυπολικός κόσμος δεν είναι αναγκαστικά πιο φιλειρηνικός όπως έδειξε ο 19ος αιώνας που χαρακτηρίστηκε π.χ. από τον αιματηρό Κριμαϊκό πόλεμο. Αν αποδυναμωθεί η Αμερική, θα ενδυναμωθούν οι φιλοδοξίες της Κίνας και της Ρωσίας. Και είναι γνωστό ότι η απόκτηση ισχύος αλλάζει τη συμπεριφορά των κατόχων της.

Πολλοί λένε ότι για να διατηρηθεί το σημερινό κοσμοσύστημα ακόμη και αν χάσει η Αμερική την ηγεμονία, η λύση είναι να συσταθούν διεθνείς δομές που να απηχούν τις φιλελεύθερες αξίες. Η λεγόμενη διεθνής κοινότητα και τα όργανά της με πρώτο τον ΟΗΕ δεν έγιναν όμως ποτέ πλήρως αποδεκτά από όλους. Και να σκεφτεί κανείς ότι υπήρχε και το φόβητρο της Αμερικής (αν και συχνά ούτε η ίδια σεβόταν τίποτα από όλα αυτά). Αν δεν υπάρχει μία ισχυρή παγκόσμια δύναμη να μπορεί να εφαρμόσει δια της στρατιωτικής της ισχύος τις αποφάσεις της διεθνούς κοινότητας τότε αυτές ποτέ δεν θα μπορέσουν να μακροημερεύσουν.