Το ουκρανικό δίλημμα

Η αποτροπή με το τρέχον επίπεδο τιμωρίας δεν φαίνεται επίσης να λειτουργεί. Οι κυρώσεις χρειάζονται πάντα χρόνο για να λειτουργήσουν˙ δεν σταματούν τα τανκς που κινούνται. Οι ηγέτες της Ρωσίας δεν έχουν δώσει ακόμη καμία ένδειξη ότι ενδιαφέρονται ειλικρινά για κατάπαυση του πυρός ή για διαπραγματεύσεις. Αντιθέτως, εντείνουν τις επιθέσεις τους. Μετά την συνομιλία του με τον Πούτιν, στις 3 Μαρτίου, ο Γάλλος πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, είπε ότι είχε συμπεράνει πως ο Ρώσος πρόεδρος προτίθετο να καταλάβει ολόκληρη την Ουκρανία. Οι πιέσεις στο πεδίο της μάχης μπορεί να ωθήσουν τον Πούτιν να κάνει μια προσφορά, αλλά έχει καταστήσει σαφείς τις μακροπρόθεσμες προθέσεις του.

ΔΥΟ ΑΠΟΚΛΙΝΟΝΤΕΣ ΔΡΟΜΟΙ

Καθώς η δημόσια κατακραυγή για την εισβολή μεγαλώνει και οι απώλειες αμάχων αυξάνονται, οι χώρες του ΝΑΤΟ θα υποχρεωθούν να βαδίσουν σε μια λεπτή γραμμή μεταξύ της αποτροπής [2] της Ρωσίας και της κλιμάκωσης της σύγκρουσης. Υπάρχουν δύο τρόποι να σκεφτεί κάποιος αυτό το πρόβλημα.

Ο πρώτος βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε καθιερωμένες θεωρίες ορθολογισμού και αποτροπής. Ο μόνος τρόπος για να εμποδίσει κάποιος έναν επιθετικό ηγέτη, λένε αυτά τα επιχειρήματα, είναι να αυξήσει το κόστος της στρατιωτικής δράσης και να επιδείξει ακλόνητη αποφασιστικότητα, τόσο με λόγια όσο και με έργα. Έτσι είδε ο οικονομολόγος Thomas Schelling την κρίση των πυραύλων της Κούβας. Ο Schelling υποστήριξε ότι η αντιπαράθεση με την Σοβιετική Ένωση ήταν ένα παίγνιο της «κότας» (game of chicken), στο οποίο δύο οδηγοί κατευθύνονται ο ένας προς τον άλλο σε έναν στενό δρόμο. Όταν παίζετε «κότα» υποστήριξε ο Schelling, η καλύτερη στρατηγική είναι να αφήσετε το τιμόνι, έτσι ώστε ο άλλος οδηγός να δει ότι δεν μπορείτε πλέον να στρίψετε. Εκείνος ο οδηγός δεν έχει πλέον άλλη επιλογή από το να στρίψει για να αποφύγει μια σύγκρουση.

Από την έναρξη του πολέμου και μετά, οι ηγέτες του ΝΑΤΟ έχουν ενισχύσει την αποτροπή. Έχουν προειδοποιήσει ξανά και ξανά ότι οποιαδήποτε επίθεση σε ένα μέλος της συμμαχίας θα θεωρείτο επίθεση εναντίον όλων. Έχουν αναπτύξει πρόσθετες δυνάμεις στα μέλη του ΝΑΤΟ που συνορεύουν με την Ρωσία —στην Εσθονία, στην Λετονία και στην Λιθουανία— και στα μεγαλύτερα μέλη του ΝΑΤΟ, την Πολωνία και την Ρουμανία. Και έχουν ενεργοποιήσει την δύναμη ταχείας αντίδρασης της συμμαχίας, μια πολυεθνική μονάδα 40.000 στρατιωτών που είναι σχεδιασμένη για να αναπτύσσεται γρήγορα εάν φαίνεται να επίκειται μια επίθεση εναντίον ενός μέλους του ΝΑΤΟ. Εν τω μεταξύ, οι Δυτικές χώρες συνεχίζουν να εμβαθύνουν τις οικονομικές κυρώσεις που έχουν επιβάλει στην Ρωσία, οι οποίες προκαλούν τεράστια ζημιά στην ρωσική οικονομία.

Η δεύτερη προσέγγιση είναι λιγότερο γνωστή στους αναλυτές της διεθνούς πολιτικής, αλλά υποστηρίζεται καλά από αποδείξεις της γνωσιακής επιστήμης. Ο βραβευμένος με Νόμπελ οικονομολόγος Daniel Kahneman και ο ψυχολόγος Amos Tversky έδειξαν επανειλημμένα με πειράματα ότι όταν οι άνθρωποι αναμένουν ή βιώνουν μια σοβαρή απώλεια, είναι περισσότερο διατεθειμένοι να μεγαλοποιήσουν την πιθανότητα της απώλειας που θα αντιμετωπίσουν και να λάβουν πιο ριψοκίνδυνες [3] αποφάσεις. Ο Πούτιν σίγουρα ταιριάζει σε αυτή την κατηγορία. Έχει χαρακτηρίσει την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης «τη μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του αιώνα» και θεωρεί την Ουκρανία μέρος του ιστορικού εδάφους της Ρωσίας. Έχει επανειλημμένα διαμαρτυρηθεί για την προδοσία της Ρωσίας από την Δύση και για αυτές που θεωρεί αθετημένες υποσχέσεις της. Και τώρα, μετά την απρόκλητη και βάναυση επιθετικότητα εναντίον της Ουκρανίας που [ο ίδιος] ξεκίνησε, ο Πούτιν έχει διαμαρτυρηθεί για τον στραγγαλισμό της ρωσικής οικονομίας που προέκυψε ως αποτέλεσμα των κυρώσεων που επιβλήθηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους. Όπως καθιστούν σαφές οι ομιλίες του Πούτιν κατά την διάρκεια της κρίσης, αυτός είναι ένας άνθρωπος του οποίου η αίσθηση της απώλειας έχει μόνο βαθύνει.

Ακριβώς υπό αυτές τις συνθήκες οι ψυχολόγοι αναμένουν από τους ανθρώπους να πάρουν ριψοκίνδυνες αποφάσεις. Εάν έχουν δίκιο, τότε ο Πούτιν είναι πιο πιθανό να επιλέξει τον επικίνδυνο δρόμο της περαιτέρω κλιμάκωσης, αντί να αποσυρθεί εν μέσω μιας εκστρατείας που αποδεικνύεται πολύ πιο δύσκολη από όσο περίμενε. Τα μέλη του ΝΑΤΟ προσπαθούν απεγνωσμένα να αποφύγουν την κλιμάκωση, αλλά η στρατηγική τους να εντείνουν την αποτροπή θα μπορούσε να αυξήσει την πιθανότητα ότι ο Πούτιν, ένας θυμωμένος ηγέτης που αισθάνεται εγκλωβισμένος, να κλιμακώσει. Παραδόξως, μια στρατηγική σχεδιασμένη για να προκαλέσει αυτοσυγκράτηση θα μπορούσε να προκαλέσει κλιμάκωση.

ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΤΙ;

Αυτοί οι δύο ανταγωνιστικοί οδικοί χάρτες προτείνουν πολύ διαφορετικές στρατηγικές. Πώς μπορούν οι Δυτικοί ηγέτες να διαχειριστούν την αντίφαση; Μια σύγκριση ιστορικών περιπτώσεων υποδηλώνει ότι η αλληλουχία των στρατηγικών μπορεί να κάνει την διαφορά. Επιδείξετε πρώτα σκληρότητα και αποφασιστικότητα, και μόνο αφότου το ΝΑΤΟ έχει αποδείξει την δέσμευσή του, στραφείτε στην προσφορά κινήτρων στον Πούτιν ώστε να του δημιουργήσετε κίνητρα για να αποκλιμακώσει και να διαπραγματευτεί. Υπάρχει αδιάσειστη λογική σε αυτό το είδος στρατηγικής, αλλά περιλαμβάνει ένα μεγάλο στοίχημα όσον αφορά τον συγχρονισμό. Εάν το ΝΑΤΟ περιμένει πάρα πολύ για να προσφέρει κίνητρα, τότε ο Πούτιν θα κλιμακώσει. Και κανείς, εκτός από τον ίδιο τον Πούτιν, δεν ξέρει πόσος καιρός είναι πάρα πολύς.