Το ουκρανικό δίλημμα της Αφρικής

Μια επεξεργασμένη εικόνα που κοινοποιήθηκε ευρέως από αφρικανικούς λογαριασμούς του Twitter από την έναρξη του πολέμου και μετά, φερόταν ότι έδειχνε έναν νεαρό Πούτιν με τον πρώην πρόεδρο της Μοζαμβίκης, Samora Machel, σε ένα στρατόπεδο εκπαίδευσης για μαχητές της ελευθερίας στην Τανζανία την δεκαετία του 1970. Στην πραγματικότητα, δεν θα μπορούσαν να έχουν υπάρξει τέτοιες συναντήσεις: ο Πούτιν δεν είναι αρκετά μεγάλος για να έχει βρεθεί στην Τανζανία όταν θα είχαν τραβηχτεί αυτές οι φωτογραφίες. Αλλά οι εικόνες έγιναν viral, εν μέρει διότι χρησίμευσαν στην ενίσχυση των αιτιάσεων των Αφρικανών για την αποικιακή κληρονομιά της Δύσης στην ήπειρο. Όντως, ο Machel πέθανε αργότερα σε ένα μυστηριώδες αεροπορικό δυστύχημα που η Επιτροπή Αλήθειας, Δικαιοσύνης και Συμφιλίωσης (Truth Justice and Reconciliation Commission) της Νοτίου Αφρικής συνέδεσε με την κυβέρνηση του Απαρτχάιντ στη Νότιο Αφρική, που εκείνη την εποχή ήταν Δυτικός σύμμαχος.

Οι πόλεμοι της αποαποικιοποίησης στην Αφρική δεν είναι παλιοί. Μόλις το 2018, μια ομάδα ζώντων θυμάτων της βρετανικής αποικιακής κυβέρνησης της Κένυας μήνυσε επιτυχώς την βρετανική κυβέρνηση για τα βασανιστήρια που υπέστη σε στρατόπεδα εγκλεισμού, κατά την διάρκεια του πολέμου για την ανεξαρτησία της Κένυας την δεκαετία του 1950. Άλλες αδικίες του Ψυχρού Πολέμου μόλις αρχίζουν να αντιμετωπίζονται. Φέτος τον Ιούνιο, η βελγική κυβέρνηση επέστρεψε στους απογόνους του θύματος ένα δόντι με χρυσή θήκη που ανήκε στον Patrice Lumumba, τον πρώτο πρωθυπουργό της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό (Democratic Republic of Congo, ΛΔΚ), ο οποίος δολοφονήθηκε από βελγικό εκτελεστικό απόσπασμα το 1961 σε μια σκευωρία που υποστηρίχθηκε από τις ΗΠΑ.

Για πολλές από αυτές τις χώρες, ο κομμουνισμός παρείχε μια εναλλακτική στην Δυτική αποικιοκρατία και μια βάση για κινήματα ανεξαρτησίας της Αφρικής του εικοστού αιώνα - μια κληρονομιά που έχει επιτρέψει στην σύγχρονη Ρωσία, ως διάδοχο κράτος της Σοβιετικής Ένωσης, να παρουσιαστεί ως ότι βρίσκεται στην σωστή πλευρά της αφρικανικής ιστορίας. Φυσικά, η σοβιετική υποστήριξη για τα κινήματα αποαποικιοποίησης δεν προήλθε μόνο από την Ρωσία: μεγάλο μέρος της προήλθε από άλλα μέρη του κομμουνιστικού μπλοκ, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας. Αλλά η Ρωσία έχει διεκδικήσει επιδέξια αυτή την φήμη και έχει εκμεταλλευτεί την περίπλοκη σχέση της Αφρικής με την Δύση.

ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΕΞΟΠΛΙΣΜΕΝΟΙ ΠΑΡΑ ΣΥΜΜΑΧΟΙ

Ένας δεύτερος λόγος για τον οποίο οι αφρικανικές χώρες είναι απρόθυμες να υποστηρίξουν την Ουκρανία πηγάζει από τις διαφορές μεταξύ του τρόπου με τον οποίο οι αφρικανικές χώρες και οι Δυτικές αντίστοιχές τους βλέπουν την σύγχρονη γεωπολιτική. Πολλές από τις κυβερνήσεις που επί του παρόντος στρέφονται προς την Ρωσία —συμπεριλαμβανομένου του Μάλι, της Αιθιοπίας και της Ουγκάντα— οφείλουν την πολιτική τους επιβίωση στην ρωσική υποστήριξη. Για παράδειγμα, η Ρωσία είναι ένας βασικός προμηθευτής όπλων και έχει παράσχει στρατιωτική υποστήριξη μέσω μισθοφορικών δυνάμεων όπως η Ομάδα Wagner (Wagner Group) σε πολλές από τις αφρικανικές χώρες οι οποίες απείχαν από την ψηφοφορία του ΟΗΕ που καταδίκαζε την ρωσική επιθετικότητα. Σήμερα, η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας όπλων στην Αφρική, αντιπροσωπεύοντας το 44% των αγορών όπλων στην ήπειρο μεταξύ του 2017 και του 2021, σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη (International Peace Research Institute) της Στοκχόλμης. (Η Ουκρανία είναι επίσης προμηθευτής όπλων σε κάποιες αφρικανικές χώρες, ιδιαίτερα στο Νότιο Σουδάν.)

Είναι αξιοσημείωτο ότι, πολλοί Αφρικανοί ηγέτες με μακροχρόνια Δυτική υποστήριξη δεν έχουν διστάσει να καλλιεργήσουν την ρωσική στρατιωτική υποστήριξη. Με την Δυτική υποστήριξη, για παράδειγμα, ο Yoweri Museveni έχει κυβερνήσει την Ουγκάντα επί 38 χρόνια. Ο Paul Biya κυβέρνησε το Καμερούν επί 40 [χρόνια]. Αμφότεροι κατάφεραν να παραμείνουν στα καθήκοντα τους, σε πείσμα των των άφθονων αποδείξεων για εγκλήματα εναντίον του λαού τους. (Ο Μακρόν βρισκόταν στο Καμερούν όταν έκανε την παρατήρησή του περί υποκρισίας.) Ωστόσο, μολονότι οι Ηνωμένες Πολιτείες εκπαιδεύουν στρατιώτες από την Ουγκάντα για να πολεμούν για λογαριασμό τους σε χώρες όπως η Σομαλία, η Ουγκάντα αγοράζει κυρίως τα όπλα της από την Ρωσία, και το 2020 είχε την πιο απότομη αύξηση στρατιωτικών δαπανών στην Αφρική. Ομοίως, το Καμερούν, το οποίο είναι μεγάλος ωφελούμενος της γαλλικής γενναιοδωρίας, υπέγραψε συμφωνία για όπλα με την Μόσχα τον Απρίλιο του 2022, λίγο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Για τα αυταρχικά καθεστώτα, οι προσπάθειες να φέρουν αντιμέτωπους τους δεσμούς με αμφότερες τις πλευρές έχουν ενισχύσει την αμφιθυμία της ηπείρου προς την Ουκρανία.

Αλλά για άλλες χώρες, αυτό που ο Μακρόν αποκαλεί υποκρισία γίνεται κατανοητό πιο εύλογα ως κόπωση από τις συγκρούσεις. Εξάλλου, η Αφρική έχει βιώσει, και συνεχίζει να βιώνει, πολλούς δικούς της δυσεπίλυτους πολέμους. Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, πολλοί αφρικανικοί πόλεμοι ήταν μάχες πληρεξουσίων μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών. Μολονότι οι Δυτικές δυνάμεις ήταν απρόθυμες να το αναγνωρίσουν, η κληρονομιά αυτών των συγκρούσεων -μεταξύ άλλων στην Αγκόλα, στην ΛΔΚ, στην Μοζαμβίκη και αλλού- συνεχίζει να ρίχνει μια μεγάλη σκιά σε πολλά τμήματα της ηπείρου. Την τελευταία φορά που ζητήθηκε από τις αφρικανικές χώρες να διαλέξουν πλευρά σε έναν πόλεμο μεταξύ της Δύσης και την Ανατολής, χώρες καταστράφηκαν και εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν.