Η επερχόμενη κρίση ηλεκτρισμού στην Ουκρανία

Η βλάβη ενός ηλεκτρικού δικτύου μπορεί να είναι τόσο η αιτία όσο και το αποτέλεσμα της κοινωνικής αστάθειας. Για να συνεχίσει να λειτουργεί το ηλεκτρικό δίκτυο μιας χώρας, απαιτεί τους συντονισμένους πόρους μιας εξελιγμένης κοινωνίας: ειδικευμένους μηχανικούς και τεχνικούς˙ προμήθειες καυσίμων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας˙ φυσική άμυνα και άμυνες κυβερνοασφάλειας˙ τηλεπικοινωνίες˙ και αλυσίδες εφοδιασμού για ανταλλακτικά. Η Ρωσία έχει διαβρώσει κάθε έναν από αυτούς τους πυλώνες. Στον απόηχο των αδιάκοπων επιθέσεων και των μόνο πρόχειρων επισκευών, η πιθανότητα πλήρους κατάρρευσης είναι πραγματική. Δεδομένου ότι οι πολύπλοκες κοινωνίες δεν μπορούν να επιβιώσουν για πολύ χωρίς ηλεκτρική ενέργεια, ίσως να ακολουθήσει μια ευρύτερη κοινωνική κατάρρευση.

Εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν ήδη εγκαταλείψει [1] την χώρα και ο πληθυσμός εν καιρώ πολέμου ανέρχεται πλέον σε περίπου 35 εκατομμύρια. Η καταστροφή του ηλεκτρικού δικτύου θα έστελνε πολλά εκατομμύρια ακόμη να συρρέουν προς τα σύνορα της χώρας, βυθίζοντας την Ευρώπη σε μια νέα προσφυγική κρίση. Αν και το καθήκον μπορεί να απαιτήσει από τους διαχειριστές πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής και υδροηλεκτρικών φραγμάτων να παραμείνουν στις θέσεις τους, ορισμένοι πάντα θα αποφασίζουν να διαφύγουν με τις οικογένειές τους. Ήδη, τα τρία τέταρτα των εργαζομένων στον πυρηνικό σταθμό της Zaporizhzhia, που βρίσκεται τώρα στα χέρια της Ρωσίας, έχουν φύγει.

Η απώλεια τέτοιων εργαζομένων θα μπορούσε να είναι πολύ επικίνδυνη. Ποτέ άλλοτε μια χώρα που εξαρτάται από πυρηνικούς σταθμούς δεν είχε βιώσει τέτοια ομοβροντία στο ηλεκτρικό της δίκτυο. Οι πυρηνικοί σταθμοί απαιτούν άριστα εκπαιδευμένους τεχνικούς για να διατηρούν τις εγκαταστάσεις τους σε λειτουργία με ασφάλεια. Εάν η τροφοδοσία του δικτύου διακοπεί για περισσότερο από μια ή δύο εβδομάδες, οι αντιδραστήρες θα μπορούσε να λιώσουν ή να ξεκινήσουν πυρκαγιές στις δεξαμενές αναλωμένου καυσίμου, απελευθερώνοντας ακτινοβολία στις γύρω περιοχές.

Ανάλογα, επίσης, η απώλεια βασικών εργαζομένων θα μπορούσε να οδηγήσει σε καταστροφή στις υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις. Η Ουκρανία έχει ένα εκτεταμένο δίκτυο φραγμάτων στους ποταμούς Δνείπερου και Δνείστερου. Η ασφαλής λειτουργία αυτών των φραγμάτων απαιτεί το επιτόπιο προσωπικό να ρυθμίζει τις ροές του νερού, να καθαρίζει τους υπερχειλιστές από απορρίμματα, και να ανταποκρίνεται σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Οι πύλες των φραγμάτων, οι οποίες ανοίγουν και κλείνουν με ηλεκτρικούς κινητήρες, πρέπει να τυγχάνουν ενεργούς διαχείρισης. Χωρίς προσωπικό σε ετοιμότητα και παροχή αξιόπιστης ηλεκτρικής ενέργειας για την λειτουργία των πυλών, το νερό μπορεί να υπερπηδήσει την κορυφή του φράγματος σε μια διαδικασία που ονομάζεται υπέρβαση (overtopping), η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε διάβρωση και τελική αστοχία του φράγματος.

Ρώσος στρατιώτης φρουρεί το καταληφθέν πυρηνικό εργοστάσιο στην περιοχή Zaporizhzhia, στην Ουκρανία, τον Σεπτέμβριο του 2022. Alexander Ermochenko / Reuters
--------------------------------------------------------

Τα χωμάτινα φράγματα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα σε ρωγμές που προκαλούνται από υπέρβαση και ταχεία διάβρωση. Ακριβώς ανάντη της πρωτεύουσας βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα χωμάτινα φράγματα στον κόσμο, το φράγμα της αριστερής όχθης του Κιέβου, μήκους 11 μιλίων. Το ίζημα στον πυθμένα του ταμιευτήρα περιέχει ραδιενεργό υλικό από την πυρηνική καταστροφή του Τσερνομπίλ το 1986. Ένα κύμα νερού από ένα ρήγμα στο φράγμα εδώ θα μπορούσε να μολύνει το Κίεβο καθώς και άλλες πόλεις και υδάτινα σώματα κατάντη. Κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Στάλιν διέταξε την κατεδάφιση του φράγματος Dneprostroi στη νότια Ουκρανία για να εμποδίσει την προέλαση των γερμανικών στρατευμάτων˙ η προκύπτουσα πλημμύρα διέλυσε χωριά και πόλεις στις όχθες του ποταμού, σκοτώνοντας δεκάδες χιλιάδες. Μια καταστροφή φράγματος βόρεια του Κιέβου, με το νερό να ρέει στην κοιλάδα του Δνείπερου, θα μπορούσε να έχει ακόμη πιο φρικτά αποτελέσματα: οι θάνατοι από μόνοι τους θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τον μέχρι σήμερα αριθμό των θανάτων αμάχων του τρέχοντος πολέμου.

Πέρα από τέτοιες καταστροφές, μια ολική κατάρρευση του [ηλεκτρικού] δικτύου θα είχε καταστροφικές συνέπειες για τον στρατό της Ουκρανίας, υπονομεύοντας τα δίκτυα επιμελητείας του. Οι Δυτικές δυνάμεις έχουν ξοδέψει πάνω από 100 δισεκατομμύρια δολάρια για την υποστήριξη της Ουκρανίας, αλλά το ποσό που απαιτείται για την βοήθεια τόσο των στρατιωτικών όσο και των ανθρωπιστικών προσπαθειών βοήθειας της χώρας θα αυξανόταν δραματικά σε ένα κράτος χωρίς λειτουργικό ηλεκτρικό δίκτυο.

Μια πλήρης κατάρρευση του ηλεκτρικού δικτύου πιθανότατα θα σκότωνε ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού της Ουκρανίας. Οι μπαταρίες για τα δίκτυα επικοινωνίας θα εξαντλούντο. Οι κρατικές υπηρεσίες θα έπαυαν. Πολλοί από τους πολίτες της Ουκρανίας θα προσπαθούσαν να φύγουν, αλλά όταν οι ηλεκτρικές αντλίες στα πρατήρια καυσίμων σταματούσαν να λειτουργούν, οι αυτοκινητιστές δεν θα μπορούσαν να ανεφοδιαστούν με καύσιμα. Σύντομα οι δρόμοι θα έφραζαν από ακινητοποιημένα οχήματα. Μερικοί άνθρωποι θα έβγαιναν έξω με τα πόδια, αλλά άλλοι θα έμεναν πίσω με λιγοστές προμήθειες τροφής και νερού. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, η πείνα πιθανότατα θα σάρωνε την χώρα. Χωρίς καθαρό νερό από μονάδες επεξεργασίας, θα μπορούσαν να ξεσπάσουν επιδημίες.