Πώς ο πόλεμος στην Ουκρανία θα μπορούσε να γίνει ακόμη χειρότερος

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ωστόσο, έχει ανεβάσει επικίνδυνα την ένταση και έχει επιταχύνει τον ρυθμό του φαύλου κύκλου. Ως απάντηση στην απρόκλητη και μη νομιμοποιημένη επίθεση της Μόσχας, οι Ηνωμένες Πολιτείες, το ΝΑΤΟ και τα κράτη-μέλη της ΕΕ έστειλαν στην Ουκρανία [4] σημαντικές ποσότητες φονικών όπλων, επέβαλλαν δρακόντειες κυρώσεις στην οικονομία της Ρωσίας, και ξεκίνησαν μια μακροπρόθεσμη στρατιωτική συσσώρευση. Επί του παρόντος, η Μόσχα βλέπει τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους εταίρους της να απειλούν να κάνουν την Ουκρανία de facto σύμμαχο -μια κατάσταση που η ίδια η επιθετικότητα της Μόσχας προκάλεσε- ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες βλέπουν τη Μόσχα να απειλεί τις βασικές αρχές που στηρίζουν την ειρήνη στην Ευρώπη.

Σίγουρα, με στρατιωτικούς όρους η Ρωσία [5] είναι δραματικά λιγότερο συγκρατημένη από την Δύση —βομβαρδίζοντας πόλεις της Ουκρανίας, για παράδειγμα— ενώ η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει κάνει ό,τι μπορεί για να σηματοδοτήσει την απροθυμία της να παρέμβει άμεσα στην σύγκρουση. Με βάση αυτό, μπορεί κάποιος να συμπεράνει ότι η μια πλευρά είναι πρόθυμη να κλιμακώσει και η άλλη όχι. Ωστόσο, οι φαύλοι κύκλοι ορίζονται από την τραγική τους φύση: ακόμη και κράτη που μπορεί να μην θέλουν να αντιμετωπίσουν άμεσα το ένα το άλλο καταλήγουν να ανταγωνίζονται και να διακινδυνεύουν τον πόλεμο. Καθώς η εισβολή της Ρωσίας συνεχίζεται, Δυτικά όπλα κατακλύζουν την Ουκρανία και οι κυρώσεις απειλούν να [προκαλέσουν] την κατάρρευση της ρωσικής οικονομίας. Κάθε πλευρά φαίνεται αφοσιωμένη στο να αυξήσει περαιτέρω την πίεση. Μπορεί να χρειαστεί μόνο μια σπίθα για να πυροδοτήσει μια ευρύτερη πυρκαγιά.

Ο ΔΙΕΥΡΥΝΟΜΕΝΟΣ ΣΤΡΟΒΙΛΟΣ

Για προφανείς λόγους, μεγάλο μέρος της ανησυχίας για την κλιμάκωση έχει εστιάσει στο πυρηνικό ζήτημα. Η ανακοίνωση του Πούτιν [6] ότι οι ρωσικές στρατηγικές πυρηνικές δυνάμεις θα ανέλθουν σε υψηλότερη κατάσταση συναγερμού, ήταν μια σαφής προσπάθεια να αποτρέψει την άμεση Δυτική στρατιωτική δράση, αυξάνοντας το διακύβευμα. Όμως, μολονότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν δίκιο να παίρνουν στα σοβαρά την πυρηνική κλιμάκωση, δεν θα πρέπει να αγνοήσουν τους κινδύνους ενός συμβατικού πολέμου μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας. Εξάλλου, χαμηλού επιπέδου συμβατικές συγκρούσεις μεταξύ πυρηνικών δυνάμεων έχουν συμβεί και αλλού, συμπεριλαμβανομένων των συγκρούσεων μεταξύ της Κίνας και της Σοβιετικής Ένωσης την δεκαετία του 1960 και του πολέμου του 1999 στην [περιοχή] Kargil, μεταξύ της Ινδίας και του Πακιστάν.

Οι μελετητές έχουν αναπτύξει μια θεωρία για να εξηγήσουν γιατί συμβαίνουν τέτοιες συγκρούσεις: το παράδοξο σταθερότητας-αστάθειας (stability – instability paradox), στο οποίο τα κράτη που έχουν βρεθεί σε αδιέξοδο στον πυρηνικό τομέα μπορεί να είναι πιο πρόθυμα να κλιμακώσουν με συμβατικούς όρους. Υπάρχουν πολλά μονοπάτια μέσω των οποίων μπορεί σήμερα να συμβεί μια τέτοια κλιμάκωση σε έναν ευρύτερο πόλεμο. Ένα σενάριο απορρέει από τον οικονομικό πόλεμο που έχει εξαπολύσει η Δύση εναντίον της Ρωσίας την τελευταία εβδομάδα. Με το να αποτρέψει το Κρεμλίνο να χρησιμοποιήσει τα συναλλαγματικά του αποθέματα και με το να εφαρμόσει ελέγχους στις εξαγωγές για να εμποδίσει την Ρωσία να εισάγει προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, η Ουάσιγκτον και οι σύμμαχοί της έχουν εισέλθει σε αχαρτογράφητα νερά: τέτοιες κυρώσεις δεν έχουν χρησιμοποιηθεί ποτέ εναντίον μιας μεγάλης παγκόσμιας οικονομίας όπως η Ρωσία. Ακόμη και σε λίγες μέρες, η επίδραση αυτών των μέτρων έχει γίνει ευρέως αισθητή: το ρούβλι κατέρρευσε, Ρώσοι πολίτες σχημάτισαν ουρές στις τράπεζες για να αποσύρουν τις αποταμιεύσεις τους, η ρωσική κυβέρνηση επέβαλε ελέγχους κεφαλαίων, και Δυτικές εταιρείες όπως η BP και η Ikea εξήλθαν ταχέως από την ρωσική αγορά.

Είναι δύσκολο να σκεφτεί κάποιος ιστορικούς παραλληλισμούς με αυτή την ξαφνική απομόνωση μιας μεγάλης οικονομίας, και οι λίγες συγκρίσιμες ιστορικές περιπτώσεις -η Ιταλία την δεκαετία του 1930, η Ιαπωνία την δεκαετία του 1940- δεν προμηνύουν κάτι καλό. Πράγματι, εάν η οικονομική ζημιά στην Ρωσία γίνει αρκετά σοβαρή, ο Πούτιν μπορεί να αποφασίσει ότι αξίζει να ανταποδώσει με μη στρατιωτικά μέσα, όπως οι κυβερνοεπιθέσεις. Μπορεί να αποφασίσει ότι τα πράγματα είναι αρκετά άσχημα ώστε να αξίζει να παραιτηθεί από τα ενεργειακά έσοδα και να κλείσει ορισμένους αγωγούς φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, κάτι που θα εκτόξευε τις τιμές της ενέργειας στα ύψη. Η Ρωσία προφανώς θα ήλπιζε να χρησιμοποιήσει αυτά τα βήματα για να αποκτήσει μόχλευση στην Δυτική πολιτική, αλλά [αυτά] θα μπορούσαν εύκολα να γίνουν μπούμερανγκ: οι κυβερνοεπιθέσεις θα μπορούσαν να προκαλέσουν διαβουλεύσεις βάσει του Άρθρου 5 της ιδρυτικής συνθήκης του ΝΑΤΟ, το οποίο ορίζει ότι μια επίθεση εναντίον ενός κράτους-μέλους θα θεωρηθεί επίθεση εναντίον όλων. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε κυβερνοεπιθέσεις στην Ρωσία ως αντίποινα και να συνεχίσει από εκεί. Θα μπορούσε κάποιος να ελπίζει ότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα βρουν διεξόδους σε αυτό το στάδιο, αλλά δεν υπάρχουν εγγυήσεις.

Υπάρχει επίσης σοβαρός κίνδυνος η σύγκρουση στην Ουκρανία [7] να διαχυθεί πέρα από τα σύνορά της. Η Ευρώπη ξεκίνησε μια ταχεία περίοδο επανεξοπλισμού, με δραματικά μεταβαλλόμενες συνθήκες ασφαλείας επί του πεδίου. Οι ενέργειες της Ρωσίας στην Ουκρανία έχουν κρύψει την de facto στρατιωτική προσάρτηση της Λευκορωσίας και οι δυνάμεις των ΗΠΑ έχουν συρρεύσει στην περιοχή για να ενισχύσουν τα ανατολικά κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ. Αυτό έχει αυξήσει τις εντάσεις και έχει κάνει πιο πιθανή την ακούσια αντιπαράθεση μεταξύ των πλευρών.