Τα πολυηχητικά όπλα στο νέο ρωσικό στρατιωτικό δόγμα

Υπάρχουν, όμως, ορισμένοι Δυτικοί αναλυτές εδώ και πέντε χρόνια [21] που προβάλλουν -χωρίς καμία χειροπιαστή ένδειξη- τον εξής ισχυρισμό: το πραγματικό πυρηνικό δόγμα του Κρεμλίνου διαφέρει από το δημόσια διακηρυγμένο. Περιλαμβάνει και μια (κρυφή) περίπτωση χρήσης πυρηνικών, την «κλιμάκωση για την αποκλιμάκωση» - «escalate to de-escalate»: σε περίπτωση που μια συμβατική σύρραξη, ακόμη και εκτός ρωσικής επικράτειας, εξελιχθεί πολύ άσχημα για τη Μόσχα και ιδίως για το γόητρο του Προέδρου, τότε οι Ρώσοι είναι διατεθειμένοι να χρησιμοποιήσουν τακτικά πυρηνικά, ούτως ώστε να παραλύσουν την άλλη πλευρά και, στην συνέχεια, να διαπραγματευθούν μια διευθέτηση της κατάστασης από θέση ισχύος. Σύμφωνα με μια ερμηνεία [22], δύο παράμετροι συνηγορούν σε χαμηλωμένο «πυρηνικό κατώφλι»: Πρώτον, η σταδιακή εξάντληση στην Ουκρανία του ρωσικού αποθέματος μη πυρηνικών όπλων μακρού πλήγματος και, δεύτερον, η αποφασιστική, μέχρι σήμερα, αντίδραση του ΝΑΤΟ (έστω και χωρίς άμεση εμπλοκή), η οποία τείνει να δημιουργήσει οδυνηρά τετελεσμένα, όπως η ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας, όταν, βεβαίως, δεήσει να πει το «ναι» η Τουρκία. Η, από την οπτική πλευρά της Μόσχας, επιδείνωση της στρατηγικής της κατάστασης επαναφέρει στο προσκήνιο το ενδεχόμενο χρήσης πυρηνικών, ειδικά, δε, αν ισχύει η «κλιμάκωση για την αποκλιμάκωση». Ομοίως πρόσφατη (Ιανουάριος 2023) μελέτη του αμερικανικού RAND Corporation αναφέρει, μεταξύ άλλων, πως οι επιλογές της Μόσχας για μη πυρηνική κλιμάκωση μοιάζουν πλέον πολύ περιορισμένες, εξ ου και η πιθανότητα χρήσης πυρηνικών έχει αυξηθεί [23].

Το εν λόγω επιχείρημα δεν είναι, κατά την γνώμη μας, ιδιαίτερα πειστικό: υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα για την Ρωσία περαιτέρω επιστράτευσης συν χρήσης νέων όπλων. Προσωπική μας εκτίμηση, χωρίς βεβαίως να «διαβάζουμε» την σκέψη της ρωσικής ηγεσίας, είναι πως η παραπάνω θεώρηση συγχέει δύο μάλλον διαφορετικά πράγματα: τον αποτρεπτικό χαρακτήρα των πυρηνικών όπλων, δηλαδή την γνωστοποίηση προς την άλλη πλευρά της κατηγορηματικής βούλησης να χρησιμοποιηθούν, εφόσον η χώρα πράγματι απειλείται υπαρξιακά, με την επονομαζόμενη «διαχείριση της κλιμάκωσης» (escalation management) και δη σε μια σύγκρουση όπως η τρέχουσα ουκρανική. Εκεί η Ρωσία είναι ο επιτιθέμενος-εισβολέας, κατά παράβαση του Διεθνούς Δικαίου, συνεπώς δεν μπορεί να δικαιολογηθεί η χρήση τους στα μάτια της διεθνούς κοινότητας [24]. Ασχέτως της όποιας ρητορικής, μια πραγματική χρήση τέτοιων όπλων θα συνιστούσε λίαν υψηλό επίπεδο κλιμάκωσης: μεταπολεμικά, ούτε καν τακτικά πυρηνικά όπλα μικρής ισχύος δεν έχουν χρησιμοποιηθεί ποτέ από κανένα κράτος παγκοσμίως.

Εμείς λοιπόν εκτιμούμε, όπως και άλλοι αναλυτές [25], πως το πυρηνικό κατώφλι της Ρωσίας δεν έχει χαμηλώσει, τουλάχιστον όχι ακόμη, και πως η υποτιθέμενη «κλιμάκωση για την αποκλιμάκωση» δεν ισχύει στην πράξη. Αλλά, ακόμη κι αν αυτή ισχύει, λογικά θα αφορά μόνο μια αμυντική επιχείρηση: τα τακτικά πυρηνικά όπλα, από το 1953 που τέθηκαν για πρώτη φορά σε υπηρεσία από τις ΗΠΑ και τους λοιπούς ΝΑΤΟϊκούς συμμάχους, είχαν ανέκαθεν θέση μόνο σε ένα αμυντικό πλαίσιο, ποτέ σε ένα επιθετικό. Αποτελούν έσχατη λύση, για τον απλούστατο επίσης λόγο ότι ένας πυρηνικός πόλεμος δε μπορεί να κερδηθεί, όπως ρητά αναγνώρισαν με κοινή τους δήλωση όλοι οι ηγέτες των επίσημων πυρηνικών Δυνάμεων -συμπεριλαμβανομένου του κ. Πούτιν- στις αρχές του 2022. Σε διαφορετική περίπτωση, μια ρωσική πυρηνική επίδειξη θα μπορούσε να έχει ήδη λάβει χώρα όταν διεξαγόταν η περυσινή ουκρανική αντεπίθεση, η οποία τελικά απελευθέρωσε αρκετές ουκρανικές περιοχές.

Η έλευση σε ικανοποιητικούς αριθμούς -περί το 2024/25- των πολυηχητικών Kinzhal και Tsirkon δημιουργεί ένα νέο, ενδιάμεσο επίπεδο κλιμάκωσης (medium layer of escalation), χωρίς την ανάγκη καταφυγής στα πυρηνικά, κάτι που έχει αναδείξει και η μελέτη του McDermott («the conventional variants of these systems offer a more readily usable strike option in any conflict with a peer adversary since these stop short of escalation to a nuclear exchange») [26]. Η πολύ υψηλή τους ταχύτητα προσδίδει προστιθέμενη αξία ακόμη και στο συμβατικό σκέλος του ρωσικού οπλοστασίου και καθιστά περιττή την πυρηνική κλιμάκωση, όταν το διακύβευμα δεν είναι απολύτως υπαρξιακό για τη Ρωσία. Όσο για την χρήση τους, ενίοτε, εναντίον αστικών κέντρων και υποδομών αναγκαίων για την επιβίωση του πληθυσμού, μολονότι αυτή αποτελεί καταδικαστέο έγκλημα πολέμου, εντούτοις συνιστά υποδεέστερο επίπεδο κλιμάκωσης από το σπάσιμο, για πρώτη φορά μετά το 1945, του πυρηνικού «ταμπού». Τον Ιανουάριο του 2017, ο Υπουργός Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού είχε δηλώσει, σε ομιλία του, πως η ανάπτυξη τέτοιων όπλων υψηλής ακρίβειας μπορεί να επιτρέψει στην Ρωσία να παραμερίσει, εν μέρει έστω, την πυρηνική αποτροπή υπέρ της συμβατικής [27]. Ομοίως, ο Οστάνκωφ στο άρθρο του είχε γράψει πως αναμένεται να περιορίσουν την σημασία που είχε, μέχρι πρότινος, η πυρηνική αποτροπή.

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, και ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων, Valery Gerasimov, στην ετήσια συνεδρίαση του Συμβουλίου του Υπουργείου Άμυνας στη Μόσχα, στις 21 Δεκεμβρίου 2022. Sputnik/Mikhail Kuravlev/Kremlin via REUTERS/File Photo
------------------------------------------------------------------------